Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom.
Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych osobom takim jak Ty – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Zachowek jak było dziedziczenie ustawowe?
Zachowek był już tematem bardzo wielu wpisów.
Ale zainteresowanie tą tematyką nie słabnie – stąd też są i będą kolejne wpisy.
Jednym z często pojawiających się pytań w temacie zachowku jest pytanie o to, czy zachowek należy się tylko wtedy, gdy spadkodawca pozostawił testament.
Otóż nie jest to takie proste.
Pewnie się domyślasz, iż odpowiedź na takie pytanie brzmi “nie”, ewentualnie : “to zależy”.
Jeśli taki spadkodawca pozostawił (ważny) testament, w którym wskazał jako spadkobiercę np. kuzyna czy sąsiadkę, to dzieci takiego spadkodawcy (ewentualnie inne uprawnione osoby) będą mogły wnosić pozew o zachowek.
To raczej nie budzi wątpliwości.
Oczywiście taki pozew powinien być wniesiony w terminie i prawidłowo opłacony, ale to już inna sprawa.
Często spotykaną wątpliwością jest to, czy pozew o zachowek może być skutecznie wniesiony gdy żadnego testamentu nie było. Częste jest też przekonanie, że nie ma takiej możliwości.
Ale czy aby na pewno?
Wspomniałam już, iż życie jest bardziej skomplikowane.
Przepisy i orzecznictwo też do prostych nie należą.
Zastanówmy się więc teraz nad taką sytuacją:
Co gdy nie było testamentu, ale były darowizny?
spadkodawca nie napisał żadnego testamentu, gdyż… prawie nic już nie miał. A prawie nic nie miał, gdyż cały swój majątek rozdysponował wcześniej – zawierając umowy darowizny.
Może np. cały swój majątek przekazał umową darowizny temu kuzynowi i sąsiadce?
(tak, każdy może zupełnie dowolnie dysponować swoim majątkiem)
W takiej sytuacji spadkobiercy ustawowi (np. dzieci) byliby jednak trochę pokrzywdzeni, nieprawdaż?
Przepisy prawa spadkowego przewidują jednak doliczanie darowizn do masy spadkowej.
Jest więc całkiem możliwe, iż – pomimo braku testamentu – spadkobiercy ustawowi będą mogli domagać się zachowku.
Tak – jeśli nie było testamentu, a więc i nie było spadkobiercy testamentowego, trzeba będzie pozywać osobę, która otrzymała darowiznę.
Uwaga 1: ma znaczenie, jakie umowy zawierał za życia ten spadkodawca i czy na pewno były to darowizny.
Uwaga 2: przepisy dotyczące doliczania darowizn też do prostych nie należą, przewidziane są też w treści przepisu pewne terminy. Ma też pewne znaczenie, kto był stroną umowy darowizny – czy darowiznę otrzymało jedno z dzieci takiego spadkodawcy czy właśnie np. wspomniany wcześniej kuzyn czy sąsiadka.
Jednak – jak widzisz – brak testamentu nie oznacza automatycznie, iż zachowek staje się nieaktualny.
Gdyby tak było, bardzo łatwo byłoby obejść przepisy dotyczące zachowku i za życia “porozdawać” swój majątek.
To sprawdźmy teraz, co wynika z orzecznictwa w tej kwestii:
Napisałeś testament? To świetnie, ale…
Wiele razy na blogu wskazywałam, iż napisanie przemyślanego testamentu jest dobrym pomysłem. Mówiłam, iż warto rozważyć takie działanie, także (zwłaszcza) w sytuacji gdy jako młody człowiek prowadzisz swoją firmę, masz dzieci z kilku związków czy też pozostajesz w związku nieformalnym. Pamiętasz też zapewne, iż w małżeństwach które nie mają dzieci, małżonek nie jest jedynym spadkobiercą – w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Tak więc znasz zalety i korzyści, jakie daje przemyślany testament i taki też testament właśnie napisałeś.
To bardzo istotne, ale… pozostaje jeszcze (co najmniej) jedna ważna sprawa.
Testament. Czy pomyślałeś o tym, że…
Ktoś (spadkobiercy) powinni wiedzieć o tym, iż napisałeś testament?
Zastanowiłeś się skąd ci spadkobiercy w przyszłości będą wiedzieli o tym, że istnieje jakiś testament?
Chyba wiele już razy wspominałam, iż dobrym pomysłem jest testament w formie notarialnej. Taki testament znacznie łatwiej odnaleźć, niż testament w zwykłej pisemnej formie.
Na marginesie: przepisy prawa spadkowego przewidują taką instytucję jak “wykonawca testamentu”.
Może to okaże się dobrym pomysłem w Twoim przypadku?
Jeśli tak uznasz, to wskaz taką osobę właśnie w treści testamentu.
Możesz oczywiście powiedzieć spadkobiercom o fakcie sporządzenia testamentu. Ale są sytuacje, kiedy może okazać się to niekoniecznie dobrym pomysłem. Możesz też rozważyć poinformowanie o tym fakcie (a dobrze byłoby tez o miejscu, gdzie testament będzie przechowywany) innej osoby, spoza kręgu spadkobierców. Możliwości są więc – jak sam widzisz – różne. Teraz – choć w skrócie – dwa słowa o rozwiązaniu pewnym i wartym zastosowania w praktyce.
Może jeszcze tego nie wiesz, ale istnieje coś takiego jak rejestr testamentów – NORT.
Istnieje nie od dziś, niedługo minie 10 lat od jego powstania.
Więcej informacji znajdziesz tu.
Jeśli pojawią się pytania dotyczące tego zagadnienia, odpowiem w osobnym wpisie.
Zarejestrowanie testamentu nie wiąże się z dodatkowym kosztem.
Dlatego też tym bardziej warto rozważyć takie działanie – ułatwi to znacząco spadkobiercom poszukiwanie testamentu.
Praktyczny aspekt
To, o czym piszę ma bardzo praktyczne znaczenie:
jeśli już decydujesz się na napisanie testamentu to przecież zależy Ci, aby w przyszłości nabycie spadku nastąpiło zgodnie z Twoja wolą wyrażoną w testamencie, prawda?
Zdarza się – i to częściej niż myślisz, że spadkobiercy nie wiedzą o testamencie. W takiej sytuacji ktoś składa wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadku według zasad ustawowych… i nabycie spadku następuje według zasad ustawowych. Bywa, iż ktoś znajduje testament przypadkiem nawet po upływie znacznego czasu od daty orzeczenia sądu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.
Owszem, przepisy – tym razem kodeksu postępowania cywilnego – przewidują też takie sytuacje.
Wspominałam już o takich sytuacjach. Wkrótce jednak wrócę do tematu.
“Odkręcenie” całej sytuacji – choć możliwe – jest niestety dość (czasem nawet bardzo) trudne.
Nie po to też pisze się testament, aby sąd orzekł o nabyciu spadku według reguł ustawowych, bo nikt nie złożył tego testamentu w sądzie, prawda?
Tak, testament możesz zmienić czy też odwołać, jeśli tylko uznasz, iż są podstawy aby to zrobić. To twoja decyzja i nie musisz się tłumaczyć, dlaczego chcesz to zrobić.
Tylko znowu: jeśli zdecydowałeś napisać kolejny testament (być może też odwołać wszystkie wcześniejsze testamenty) to zastanów się jak osoby, które powołujesz do dziedziczenia w tym ostatnim testamencie dowiedzą się w przyszłości o tym fakcie.
A jeśli masz wątpliwości w kwestii tego czym jest “przemyślany” testament i jakie rozwiązanie będzie dobre w Twoim konkretnym przypadku: napisz do mnie maila, wspólnie się nad tym zastanowimy.
Odrzucenie spadku a zrzeczenie się dziedziczenia
Może wydawać się, że to żadna różnica, ale… to dwie całkowicie różne sprawy – zupełnie różne instytucje prawa spadkowego.
Terminy te używane są czasami zamiennie, ale to błąd – chodzi bowiem o coś całkiem innego.
Odrzuca się spadek już po śmierci spadkodawcy.
Jest na takie działanie przewidziany bardzo konkretny termin.
Nie można odrzucić spadku w każdym czasie.
Odrzucenie spadku:
Zgodnie z treścią przepisu:
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania.
Tak więc: jeśli spadkodawca pozostawił (tylko) długi, spadkobierca może w ustawowym terminie udać się do kancelarii notarialnej.
Jeśli jednak osoba, która odrzuca spadek ma dzieci, powstanie konieczność, aby dzieci tez odrzuciły spadek.
W sytuacji gdy dzieci są małoletnie, potrzebna będzie zgoda sądu – aby to odrzucenie spadku mogło skutecznie nastąpić.
Ze zrzeczeniem się spadku jest już inaczej.
otóż to zrzeczenie się spadku ma formę … umowy.
Tak – umowy. Między żyjącymi osobami, w formie aktu notarialnego.
Zrzeczenie się dziedziczenia:
Zobacz co dokładnie stanowi przepis:
Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawca zrzec się dziedziczenia po nim.
Umowa taka musi mieć formę aktu notarialnego.
Pewnie zapytasz co ze zstępnymi w przypadku takiej umowy?
otóż jest w kodeksie przepis, który jasno odnosi się do takiej sytuacji:
Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się – chyba że umówiono się inaczej.
Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.
Czy takie zrzeczenie się dziedziczenia ma w ogóle sens?
Tak, ma sens. I to nie tylko wtedy, gdy przyszły spadkodawca ma same długi.
Zrzeczenie się dziedziczenia może też być elementem przemyślanego planowania spadkowego.
Napiszę o tym dokładnie w jednym z kolejnych artykułów.
A czy taka umowa podpisana przed notariuszem wiąże “raz na zawsze”?
Otóż… wcale nie musi tak być.
Przepis jasno przewiduje, iż:
zrzeczenie się dziedziczenia może być bowiem uchylone – przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym po kim dziedziczenia się zrzeczono. Tak – taka umowa też musi mieć formę aktu notarialnego.
Sam więc widzisz: odrzucenie spadku i zrzeczenie się dziedziczenia to zupełnie różne sprawy.
A jeśli chodzi o przemyślane planowanie spadkowe:
masz wątpliwość, co najlepiej sprawdzi się w Twojej konkretnej sytuacji?
Chcesz o tym porozmawiać?
Napisz do mnie maila, postaram się doradzić najlepsze rozwiązanie.
Zapis windykacyjny a spółka osobowa
Zastanawiasz się co zapis windykacyjny może mieć wspólnego ze spółkami osobowymi (uregulowanymi w kodeksie spółek handlowych)?
Otóż może mieć coś wspólnego, a już na pewno od początku stycznia tego roku, kiedy weszła w życie pewna – całkiem istotna dla wspólników spółek osobowych – zmiana w treści przepisu dotyczącego własnie zapisu windykacyjnego
Zapis windykacyjny to naprawdę praktyczna instytucja prawa cywilnego – pozwala na bardziej precyzyjne rozporządzenie swoim majątkiem, a dokładnie rzecz ujmując na przekazanie określonych rzeczy (i praw) na rzecz konkretnych osób.
Tak jak inne przepisy dotyczące prawa spadkowego – te dotyczące zapisu windykacyjnego znajdują się w kodeksie cywilnym.
Zapis windykacyjny w kodeksie cywilnym
Zgodnie z treścią przepisu:
Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
1/ rzecz oznaczona co do tożsamości;
2/ zbywalne prawo majątkowe
3/ przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne
4/ ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności
a od początku stycznia tego roku także:
5/ ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej
Jak więc widzisz: jest w treści tego przepisu odpowiedź na pytanie co może mieć wspólnego zapis windykacyjny ze spółką osobową.
Jeśli jesteś wspólnikiem takiej spółki i zastanawiasz się nad sporządzeniem przemyślanego testamentu:
może to właśnie bardzo dobre rozwiązanie dla Ciebie?
Pamiętaj, iż jeśli decydujesz się na zapis windykacyjny, testament musi mieć formę aktu notarialnego.
Tak: udziały w spółce z o.o. (spółka z o.o. to spółka kapitałowa) mogły od dawna – i dalej mogą – być przedmiotem zapisu windykacyjnego.
Właśnie tak: zdecydowanie zachęcam do pisania przemyślanych testamentów – w szczególności jeśli prowadzisz swoją działalność czy też jesteś wspólnikiem w spółce.
A jeśli już mowa o działalności gospodarczej:
może prowadzisz swoją firmę nie w formie spółki, ale masz po prostu “zwykłą” działalność gospodarczą?
Tu mała uwaga: taka działalność może być prowadzona w bardzo dużym wymiarze, osiągane przychody mogą być naprawdę wysokie, zatrudnionych może być też wielu pracowników… W takich sytuacjach tym bardziej warto pomyśleć o przyszłości.
Pamiętasz, że od ponad roku obowiązuje ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej?
Wspominałam o tym, gdy ustawa weszła w życie.
W najbliższym czasie – gdy ustawa ta obowiązuje już od ponad roku – planuję kilka artykułów bardziej szczegółowo przybliżających regulacje tej ustawy.
Sąd właściwy w sprawie o zachowek
Chyba najwięcej pytań, które otrzymuję dotyczy właśnie zachowku.
W sumie to mnie to wcale nie dziwi.
Dlatego też w najbliższym czasie pojawi się tu sporo artykułów w tym temacie.
(może będzie nawet ebook?)
Zachowek to chyba jeden z tych (niewielu) tematów, które budzą prawdziwe emocje.
I naprawdę to rozumiem.
W końcu w takich sprawach często na sali sądowej stają po przeciwnych stronach osoby z najbliższej rodziny.
Prawdopodobnie kiedyś już o tym pisałam.
To bardzo możliwe, gdyż blog istnieje od wielu lat.
Ale to istotna kwestia, tak więc przypomnę:
Prawidłowe określenie właściwości sądu to jeden z elementów napisania dobrego pozwu.
(uwaga: kwestia ta dotyczy spraw cywilnych w ogóle, nie tylko o zachowek)
Jeśli domagasz się kwoty wyższej niż 75.000,- zł. w pierwszej instancji właściwy będzie sąd okręgowy.
W sytuacji gdy ta kwota jest nie wyższa niż 75.000,- zł pozew trzeba skierować do sądu rejonowego.
Tylko sądów rejonowych i okręgowych jest całkiem sporo.
Pozostaje więc jeszcze określenie właściwości miejscowej.
Właściwość sądu w sprawie o zachowek
Przepis jest w zasadzie jasny. (czy są w ogóle jasne przepisy?)
Pewnie takich jest mało, ale jeśli już mówimy o podstawie prawnej:
Zobacz, co dokładnie mówi art. 39 kpc:
Powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia, oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeśli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Czy przepis ten jest jasny, czy jednak masz jakieś wątpliwości?
Może zapytasz:
A co jak złożę pozew do sądu, który nie jest właściwy?
Spokojnie, przepisy przewidują takie sytuacje.
Otóż twój pozew zostanie przekazany do sądu właściwego.
Tyle że cała procedura może chwilkę potrwać, a Tobie – jako powodowi – przecież zależy na szybkim rozpoznaniu sprawy, prawda?
Przypomnę jeszcze coś ważnego w temacie zachowku.
Co istotne: roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu.
Wnieś więc pozew do sądu zanim roszczenie będzie przedawnione.
Nie czekaj z wniesieniem pozwu do ostatniej chwili.
W ostatnich miesiącach – jak wiesz – weszło w życie mnóstwo zmian jeśli chodzi o procedurę cywilną.
Zmiany dotyczą także właściwości sądów.
Nie wszystkie zmiany dotyczą prawa spadkowego, dlatego artykuły dotyczące tych zmian możesz przeczytać tutaj.
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
