Prawo spadkowe w praktyce

Jak już pisałam, dział spadku może zostać przeprowadzony w formie umownej lub też w postępowaniu sądowym.

Jeśli spadkobiercy nie są w stanie dojść do porozumienia, zostaje tylko droga sądowa.

Aby sąd rozpoznał sprawę i wydał orzeczenie najpierw jeden ze spadkobierców musi wystąpić do sądu z wnioskiem o dział spadku.

Sprawy o dział spadku rozpatrują w pierwszej instancji sądy rejonowe – niezależnie od tego, ile wynosi wartość majątku pozostawionego przez spadkodawcę.

Sprawy takie zazwyczaj należą do skomplikowanych.

Przeprowadzenie działu jest możliwe dopiero po stwierdzeniu nabycia spadku lub sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia. Jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego,

We wniosku o dział spadku wnioskodawca musi wskazać co wchodzi w skład spadku

(np. mieszkanie, samochód, pieniądze zgromadzone na rachunku bankowym…) oraz wskazać proponowany przez siebie sposób dokonania podziału wymienionych składników.

Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd.

Oczywiście pozostali spadkobiercy mogą mieć zupełnie inną wizję co do tego sposobu podziału, niż ta, którą wskazał wnioskodawca.

Dlatego też spawy spadkowe często trwają wiele miesięcy – a czasem nawet całe lata.

Najczęściej przyczyną największego sporu między spadkobiercami jest pozostawiona przez spadkodawcę nieruchomość. Często zdarza się, iż każdy ze spadkobierców jest zainteresowany „przejęciem” całej nieruchomości, albo też przeciwnie – żaden ze spadkobierców nie jest nią zainteresowany (ewentualnie żaden ze spadkobierców nie jest w stanie spłacić pozostałych) .

Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, strony często mają różne zdanie na temat jej wartości. W takiej sytuacji w kwestii wartości nieruchomości musi zazwyczaj  wypowiedzieć się biegły sądowy.

W sytuacji, gdy strony doszły do porozumienia i są w stanie przedstawić sądowi zgodne stanowisko co do sposobu podziału majątku, sąd co do zasady przychyla się do tego stanowiska.

Poza tym, nawet jeśli postępowanie spadkowe trwa już od dłuższego czasu, a stronom uda się dojść do porozumienia, możliwe będzie zawarcie ugody przed sądem.

Jeśli strony nie są w stanie w żaden sposób dojść do porozumienia, sąd rozstrzygnie w jaki sposób będzie podzielony majątek pozostawiony przez spadkodawcę.

Wniosek o dział spadku podlega opłacie– może ona zostać dokonana w znakach opłaty sądowej lub też na rachunek bankowy sądu. Opłata ta, w odróżnieniu od wielu innych spaw cywilnych, nie zależy od wartości majątku, który będzie dzielony pomiędzy spadkobierców.

Sąd rejonowy orzeka w sprawach o dział spadku w 1. instancji, od orzeczenia sądu rejonowego przysługuje apelacja. (co będzie tematem osobnego wpisu)

Czasem spadkobierca jest tylko jeden. Wtedy generalnie nie ma problemu. Najczęściej jednak (szczególnie przy dziedziczeniu ustawowym, gdy spadkodawca nie zostawił testamentu) spadkobierców jest kilku.

I niestety, nie zawsze pozostają oni w dobrych relacjach.

Czasami nawet zupełnie się nie znają – np. w sytuacji, gdy po spadkodawcy dziedziczy kilkoro dzieci z różnych małżeństw czy związków…

O ile w przypadku np. pieniędzy problem taki można stosunkowo łatwo rozwiązać, o tyle w przypadku nieruchomości sprawa się komplikuje.

Utrzymywanie nieruchomości wiąże się  z koniecznością ponoszenia kosztów.

Często też tylko jeden (ewentualnie kilkoro) spośród spadkobierców mieszka w tej nieruchomości, a pozostali spadkobiercy nie mają w praktyce nawet możliwości sporadycznego korzystania z tej nieruchomości.

W takiej sytuacji koniecznością staje się przeprowadzenie działu spadku.

Jeśli spadkobiercom uda się dojść do porozumienia, mogą sprawę działu spadku – czyli bardziej potocznie mówiąc – podziału majątku spadkowego załatwić umownie.

Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość (a więc np. mieszkanie, działka, ale też np. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego) konieczna będzie forma aktu notarialnego.

Co prawda wiąże się to z pewnymi kosztami, ale daje możliwość szybkiego uregulowania spraw związanych z nieruchomością – nie trzeba oczekiwać na wyznaczenie przez sąd rozprawy ani też na uprawomocnienie się postanowienia .

W takiej sytuacji spadkobiercy najczęściej uzgadniają, kto „przejmuje” nieruchomość oraz kiedy i w jakiej kwocie spłaci pozostałych spadkobierców.(choć oczywiście możliwe są także i inne rozwiązania)

Aby jednak doszło do działu spadku w drodze umownej konieczna jest zgoda pomiędzy wszystkimi spadkobiercami.

W sytuacji, gdy spadkobiercy są skonfliktowani konieczne stanie się skierowane sprawy na drogę sądową.

Sprawy takie nie są jednak łatwe.

Przede wszystkim sąd musi ustalić co wchodzi w skład spadku oraz zapoznać się ze stanowiskami stron postępowania w kwestii ich wniosków co do sposobu dokonania działu spadku. A jeśli już dochodzi do sprawy sądowej, to często stanowiska te są rozbieżne – zdarza się np. – jeśli już mowa o nieruchomości – iż wszyscy spadkobiercy są zainteresowani otrzymaniem nieruchomości na własność, albo też przeciwnie – żaden spadkobierca nie jest zainteresowany nieruchomością. Zdarza się też, i to wcale nierzadko, iż żaden ze spadkobierców nie jest w stanie spłacić pozostałych. Nierzadko też strony mają zupełnie różne wyobrażenie co do wartości nieruchomości. W takiej sytuacji sąd będzie musiał skorzystać z biegłego, który w swojej opinii określi wartość  nieruchomości. Taka opinia jednak to dodatkowy koszt dla stron – no i powoduje wydłużenie czasu trwania postępowania nawet o kilka miesięcy.

A czy trzeba koniecznie dokonywać tego działu spadku? Czy nie wystarczy sama sprawa o stwierdzenie nabycia spadku?

Otóż żaden przepis nie nakłada na spadkobierców takiego obowiązku .

Kilku spadkobierców może być współwłaścicielami np. nieruchomości przez długi okres.

Jednak w mojej ocenie, zwłaszcza gdy spadkobierców jest więcej, warto formalnie do końca uregulować sprawy spadkowe – zwłaszcza, jeśli w skład spadku wchodzą nieruchomości .

Przede wszystkim dlatego, iż ewentualne rozporządzenie nieruchomością – a więc np. jej sprzedaż wymaga zgody wszystkich współwłaścicieli nieruchomości, a z tym może być różnie, ponadto utrzymywanie nieruchomości wiąże się z koniecznością ponoszenia – czasem naprawdę wysokich – kosztów. Ich rozliczenie pomiędzy spadkobiercami po kilku latach może okazać się bardzo utrudnione. No i w końcu : zdarza się – i to naprawdę nierzadko-  iż jeden ze współwłaścicieli (spadkobierców) umiera, a jego udział w nieruchomości (w spadku) dziedziczą jego spadkobiercy. W takiej sytuacji nieruchomość mieć będzie więcej współwłaścicieli, a to powodować może jeszcze więcej problemów. Warto więc- po sprawie o stwierdzenie nabycia spadku (ewentualnie po uzyskaniu aktu poświadczenia dziedziczenia) doprowadzić sprawę do końca i umownie bądź na drodze sądowej dokonać działu spadku.