Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Uczę też jak w przemyślany i świadomy sposób przekazać majątek następcom.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom. Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Wydziedziczenie – czy każdego i zawsze można wydziedziczyć?
Wydziedziczenie to temat, który zawsze budzi spore emocje.
Z prawnego punktu widzenia nie jest to jednak takie proste.
Przede wszystkim należy wiedzieć, iż wydziedziczenie to nie to samo co pominięcie w testamencie.
Osoba pominięta w testamencie może wystąpić na drogę sądową z roszczeniem o zachowek.
(przesłanki określa art. 991 i dalsze kodeksu cywilnego)
Skuteczne wydziedziczenie w testamencie nie daje osobie wydziedziczonej takiej możliwości.
Wydziedziczyć- a więc pozbawić prawa do zachowku – można jedynie spadkobierców ustawowych – np. żonę czy męża albo dzieci.
(sam zachowek będzie jeszcze przedmiotem wielu wpisów)
Nie ma więc żadnego sensu zamieszczanie w testamencie postanowienia o wydziedziczeniu np. zięcia czy synowej. Wszak oni i tak nie dziedziczą z mocy ustawy. Tym bardziej – z tych samych powodów – nie ma potrzeby wydziedziczania byłego męża czy byłej żony lub też partnera czy partnerki.
Podstawą prawną dotyczącą wydziedziczenia jest artykuł 1008 kodeksu cywilnego:
zgodnie z treścią przepisu:
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Jak wynika z treści przepisu, nie wystarczy po prostu napisać w testamencie „wydziedziczam swojego syna”. Aby wydziedziczenie to było skuteczne, muszą zaistnieć ważne powody wskazane w powyższym przepisie.
Przyczyna wydziedziczenia musi jasno wynikać z treści testamentu.
Oznacza to, iż dokonać wydziedziczenia można tylko w testamencie.
A co jeśli spadkobierca o treści testamentu dowiaduje się dopiero po śmierci spadkodawcy, albo nawet już w sądzie podczas trwającej sprawy spadkowej?
I jeśli zupełnie się z tymi zarzutami nie zgadza?
Cóż, choć zazwyczaj nie jest łatwe, spadkobierca taki może próbować podważyć takie postanowienie zawarte w testamencie.
Nie jest to jednak łatwe i wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego.
Ale w sytuacji gdy wydziedziczone dziecko na swoje (małoletnie dzieci)
Może są inne rozwiązania, niż podważanie wydziedziczenia?
Podpisywanie testamentu przez świadków – czy to konieczne?
Spotkałam się ostatnio z pytaniem, czy testament, który nie został podpisany przez świadków będzie ważny?
W pierwszym odruchu bardzo mnie to pytanie zaskoczyło.
Potem jednak pomyślałam, iż być może pytający słyszał kiedyś o tzw. testamencie allograficznym. Reguluje go przepis art. 951 kodeksu cywilnego. (nazwa „testament allograficzny” mało znana wśród osób nie będących prawnikami, ale też sama forma takiego testamentu jest obecnie mało popularna; testamenty allograficzne spotyka się praktyce nieporównanie rzadziej niż np. notarialne.)
A oto treść artykułu 951 kodeksu cywilnego dotyczącego testamentu allograficznego:
§ 1 Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
§ 2. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, to należy zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.
(należy jednak wspomnieć na marginesie, że krąg osób upoważnionych do odebrania oświadczenia o sporządzeniu testamentu allograficznego był wielokrotnie zmieniany. Z tego względu data złożenia oświadczenia przez osobę sporządzającą testament decydować będzie o tym, czy oświadczenie to złożone zostało przed właściwą osobą)
Testament allograficzny musi być sporządzony w obecności co najmniej dwóch świadków, przy czym muszą być oni obecni przez cały czas składania oświadczenia woli przez testatora.
Jeśli chodzi o „zwykły” testament, pisany ręcznie – powinien on być podpisany wyłącznie przez osobę, która go sporządza. Podpisy ewentualnych świadków nie tylko nie są wymagane, ale co więcej – pojawienie się podpisów innych osób pod treścią testamentu mogłoby spowodować poważne komplikacje. (pisałam już wcześniej, iż własnoręczny podpis pod treścią testamentu to jeden z warunków, aby testament był ważny)
Świadkowie są niezbędni, aby ważnie sporządzić testament ustny (który jest testamentem szczególnym- ale to już temat na zupełnie nowy wpis)
Dziedziczenie a rozdzielność majątkowa
Pisałam o tym kilkukrotnie, iż co do zasady małżonkowie po sobie dziedziczą…. (co do zasady – każdy może przecież napisać testament i wskazać w nim dowolnie wybranych spadkobierców, każdy może też w testamencie wydziedziczyć bliskie osoby, w tym właśnie małżonka).
Obecnie dosyć często zdarza się, iż na skutek zawarcia odpowiedniej „małżeńskiej umowy majątkowej” między małżonkami powstaje ustrój rozdzielności majątkowej. W praktyce oznacza to, iż po dacie zawarcia takiej umowy funkcjonują tylko majątki osobiste każdego z małżonków.(sama rozdzielność majątkowa to temat na osobny wpis)
Rozdzielność (jak pewnie też i inne ustroje majątkowe) ma zarówno wady, jak i zalety.
Nie wszyscy jednak, którzy decydują się na rozdzielność majątkową wiedzą, iż ma ona skutek tylko „za życia” małżonków.
Sam fakt ustroju rozdzielności majątkowej nie wyłącza bowiem małżonka od dziedziczenia…
Mówiąc bardziej wprost: niezależnie czy małżonkowie mają „wspólność” czy „rozdzielność” co do zasady będą po sobie dziedziczyć (no chyba, że małżonkowie sporządzili testamenty, w których powołali do dziedziczenia inne osoby…). I jak pisałam – dziedziczeniu podlega nie tylko „majątek”, ale też niestety długi.
Co to oznacza w praktyce?
Ano mniej więcej to, iż żona może nie ponosić odpowiedzialności za długi zaciągnięte przez męża dopóki mąż ten żyje (wzajemna odpowiedzialność małżonków za długi to skomplikowany temat, który jeszcze będzie wielokrotnie poruszany na blogu) – co nie znaczy, iż uniknie tej odpowiedzialności, jeśli przyjmie po mężu wprost spadek obciążony długami.
Dziedziczenie w związkach nieformalnych
Związki nieformalne, konkubinaty, związki partnerskie… Określeń jest całkiem sporo, ale nie ma wątpliwości, iż chodzi o sytuację, gdy dwie osoby pozostają we wspólnym pożyciu, prowadząc wspólne gospodarstwo domowe.
Nierzadko zdarza się, iż każde z „partnerów” (albo chociaż jedno) ma dzieci z innych małżeństw. Czasem dziecko takie mieszka z byłą żoną, czasem dzieci mieszkają z ojcem i jego nową partnerką, czasem dzieci są już dorosłe i mieszkają osobno.
Sytuacje takie – wobec dużej liczby rozwodów – są bardzo częste.
Często też relacje między tymi dziećmi, a nowymi partnerami ich rodziców są bardzo udane.
Jednak niestety, a możesz mi wierzyć, bo spotykam się z tym bardzo często, po śmierci jednego z partnerów bardzo często wszystko się psuje . A dlaczego?
Na przykład dlatego, iż zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania spadkowego…
Jak pewnie już wiesz, partner (partnerka) nie dziedziczy z mocy ustawy.
Po zmarłym partnerze – w sytuacji braku ważnego testamentu – dziedziczą w pierwszej kolejności jego dzieci (uwaga: dzieci z różnych małżeństw czy związków nieformalnych dziedziczą tak samo)
Jeśli zaś zmarły partner żadnych dzieci (ani też wnuków) nie miał, z mocy ustawy dziedziczą jego rodzice, a w dalszej kolejności rodzeństwo.
I wtedy właśnie pojawia się pierwszy, ale znaczący problem… Bo trzeba ustalić, co wchodzi w skład spadku po tym zmarłym partnerze. A w sytuacji gdy dwoje ludzi mieszka ze sobą bez ślubu przez wiele lat nie jest to wcale oczywiste… O ile to, kto jest właścicielem nieruchomości można ustalić na podstawie księgi wieczystej, to w przypadku ruchomości (a także np. oszczędności) nie jest to już takie proste. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej gdy np. dom należał do jednego partnerów, ale to drugi z nich, który znacznie lepiej zarabiał, dokonał znaczących nakładów na dom – np. przeprowadzając z własnych pieniędzy kapitalny remont nieruchomości.
W przypadku „związku partnerskiego” – inaczej niż w przypadku małżeństwa nie powstaje tzw. „wspólność ustawowa”. Co to oznacza? Mianowicie to, iż mamy do czynienia tylko z majątkami osobistymi każdego z partnerów.
Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby osoby pozostające w nieformalnym związku kupiły wspólnie dom (każda z osób jest właścicielem domu w części ułamkowej – np. po 50%)
W takiej sytuacji (gdy jedna z osób umrze nie zostawiając testamentu) dziedziczeniu ustawowemu podlega tylko udział w nieruchomości, który spadkodawcy przysługiwał. Tym samym żyjący partner, który „zachował” swój udział w nieruchomości stanie się w konsekwencji współwłaścicielem tego wspólnie zakupionego domu – wraz z ustawowymi spadkobiercami zmarłego partnera. Nie muszę chyba mówić, iż taka sytuacja bardzo często powoduje mnóstwo problemów…
Przypomnijmy jeszcze raz : partner nie dziedziczy z mocy ustawy. Oczywiście, każdy z partnerów może sporządzić testament. Jednak jeśli to uczyni i „zapisze” wszystko swojemu partnerowi, jego dzieci (o ile nie zostaną wyraźnie w testamencie wydziedziczone) mieć będą prawo do zachowku. (tak, nawet jeśli są pełnoletnie, nawet jeśli żyją w innym mieście, nawet, jeśli latami nie utrzymywały ze zmarłym rodzicem kontaktów…)
A – i jeszcze jedno. O ile małżonek zwolniony będzie z obowiązku zapłacenia podatku od spadku, o tyle niestety partner (osoba pozostająca w nieformalnym pożyciu) traktowana jest inaczej – i raczej podatku nie uda się uniknąć.
Wyłączenie od dziedziczenia małżonka pomimo braku prawomocnego rozwodu
Pisałam niedawno o dziedziczeniu po rozwodzie. Obiecałam też, ze napiszę o sytuacji, kiedy co prawda nie zapadł prawomocny wyrok rozwodowy, jednak dziedziczenie przez męża(żonę) byłoby odbierane jako niesprawiedliwe czy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Z tego względu ustawodawca wprowadził do kodeksu art. 940, który stanowi, iż:
Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
Pomimo jednak tak sformułowanego przepisu nic tu nie dzieje się jednak automatycznie.
Dalej czytamy w tym artykule:
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Oznacza to, iż osoba uprawniona do tego musi wystąpić do sądu z odpowiednim powództwem – i to w zakreślonym przez ustawę terminie.
Muszą być jednak spełnione pewne przesłanki, aby sąd mógł wydać takie orzeczenie:
Przede wszystkim przed śmiercią jednego z małżonków musiało być wszczęte postępowanie o rozwód.
Przesłanką wyłączenia współmałżonka od dziedziczenia jest wystąpienie przez spadkodawcę (za jego życia oczywiście) o rozwód z winy pozostałego przy życiu i mającego dziedziczyć małżonka, oraz aby żądanie to było uzasadnione w danych okolicznościach.
Żądanie rozwodu z winy pozostałego przy życiu współmałżonka musi więc być uzasadnione.
(przepisy prawa spadkowego nie precyzują już bliżej tego co to oznacza)
(jeśli zmarły małżonek wystąpił przed śmiercią o rozwód bez orzekania o winie, spadkobiercy nie będą mogli sądownie dochodzić wyłączenia od dziedziczenia drugiego z małżonków)
Treść przywołanego przepisu oznacza, że muszą być spełnione wszystkie przesłanki – przewidziane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym – orzeczenia rozwodu lub separacji z winy współmałżonka .
Małżonek nie jest więc wyłączony od dziedziczenia z mocy samego prawa.
Wyłączenie takie następuje dopiero na mocy orzeczenia sądu. Brak więc żądania wyłączenia lub złożenie pozwu z takim żądaniem po upływie zakreślonego w ustawie terminu powoduje, że małżonek będzie dziedziczył, pomimo istnienia przesłanek do wyłączenia.
Aby małżonek mógł zostać wyłączony od dziedziczenia musi być przeprowadzona osobna sprawa w sądzie . Postępowanie o rozwód nie toczy się już po śmierci jednej ze stron (czyli jednego z małżonków) W takiej sytuacji sąd prowadzący sprawę o rozwód wydaje orzeczenie o umorzeniu postępowania.
Sprawy takie nie są jednak łatwe – w szczególności ze względu postępowanie dowodowe.
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
