Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Uczę też jak w przemyślany i świadomy sposób przekazać majątek następcom.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom. Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Odrzucenie spadku a zachowek dla dziecka
O zachowku pisałam już wiele razy, także o tym kto jest uprawniony aby wystąpić z takim roszczeniem.
Pisałam też o tym, iż dziedziczyć można na podstawie testamentu lub ustawy.
Wspominałam też (chyba nawet chyba całkiem sporo wpisów dotyczyło tego zagadnienia) o tym kto i kiedy może odrzucić spadek.
Nie wszystko jest jednak uregulowane wprost w przepisach.
Dlatego też często konieczne jest doprecyzowanie pewnych kwestii przez Sąd Najwyższy.
Tak właśnie było też i tym razem.
Sąd Najwyższy został zapytany w następującej kwestii:
Czy osobą uprawnioną do zachowku w rozumieniu art. 991 par. 1 k.c., która jako zstępny byłaby powołana do spadku z ustawy, jest wnuk spadkodawcy jako dalszy zstępny, gdy dziecko spadkodawcy jako spadkobierca ustawowy odrzuciło spadek z ustawy, w sytuacji gdy dziedziczenie(stwierdzenie nabycia spadku) nastąpiło na podstawie testamentu, a dziecko spadkodawcy, które odrzuciło spadek nie zostało powołane do dziedziczenia na podstawie tego testamentu?
Tak, pytanie jest całkiem długie.
Ja też czytałam to pytanie więcej niż raz.
Ale na szczęście odpowiedź jest już krótsza:
Uchwała Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy odpowiedział bowiem na to pytanie w następujący sposób:
Dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim jeśli – w razie dziedziczenia testamentowego – zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy.
Uchwała SN z dnia 23.10.2019 r.
Takiej odpowiedzi się spodziewałeś? Czy może jednak innej?
Wrócę oczywiście do tematu, gdy będzie dostępne uzasadnienie uchwały.
Co jednak istotne:
1/ każda sytuacja jest inna
2/ przed podjęciem decyzji – także tej o odrzuceniu spadku – dobrze się zastanów; wielu decyzji nie będzie można potem zmienić
3/ przepisy kodeksu to jeszcze nie wszystko, czasem warto zajrzeć do orzecznictwa
4/ jeszcze raz: zastanów się czy napisać testament, a jeśli uznasz że to dobry pomysł: pomyśl kogo chcesz powołać do dziedziczenia
5/ nie masz wpływu na to, co w przyszłości zrobią spadkobiercy. Masz jednak wpływ na to czy napiszesz testament i co dokładnie znajdzie się w jego treści.
Ważna zmiana dla spadkobierców wierzycieli
Dziś znowu bardzo praktyczna kwestia; no ale w końcu to prawo spadkowe w praktyce.
Zdarza się, iż spadkodawca miał wyrok zasądzający pieniądze na jego rzecz (wyrok prawomocny z nadaną już klauzulą wykonalności), ale… nigdy nic z tym wyrokiem nie zrobił – to jest nie rozpoczął postępowania egzekucyjnego. Dłużnik nie zapłacił, a wierzyciel ten niestety zmarł. To całkiem częste sytuacje. A już na pewno zdarzają się w praktyce.
O tym, co w takiej sytuacji może zrobić spadkobierca, dowiesz się właśnie z tego wpisu.
Masz tytuł wykonawczy wystawiony na osobę, po której dziedziczysz?
Dowiedz się co dalej!
Pisałam już, iż niedługo wchodzą w życie zmiany przepisów- co dotyczy w szczególności procedury cywilnej.
Nie wszystkie kwestie były wprost uregulowane w przepisach.
(w sumie to wszystkie chyba nigdy nie będą)
W każdym razie ta kwestia nie była tak wprost uregulowana, a teraz już jest.
Zmian w kpc jest naprawdę bardzo dużo.
Większość z nich wejdzie w życie na początku listopada 2019 r., ale niektóre z tych zmian już obowiązują.
(konkretnie przepis, który zaraz przytoczę,wszedł w życie 21.08.2019 r.)
I jedną z takich zmian jest właśnie zmiana istotna dla spadkobierców wierzycieli.
Chodzi o zupełnie nowy przepis w kodeksie, a mianowicie art. 804(2) kpc.
Przepis ten dotyczy przejścia uprawnień.
Zobacz, jak dokładnie brzmi ten przepis:
Jeżeli po powstaniu tytułu wykonawczego uprawnienie przeszło na inną osobę, osoba ta może wszcząć egzekucję przeciwko dłużnikowi na podstawie tego tytułu, jeśli wykaże przejście uprawnienia dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.
Dokument taki to (w sprawach spadkowych) postanowienie sądu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku lub też akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza.
Jak już zapewne wiesz, gdyż wspominałam o tym wiele razy notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia gdy wszyscy spadkobiercy ustawowi stawią się w kancelarii.
Spadkobierca nie powinien więc mieć większego problemu z uzyskaniem takiego dokumentu.
Przepis obowiązuje od niedawna. Może jednak masz już jakieś swoje doświadczenie odnośnie do sytuacji, o których mowa w tym przepisie?
Praktycznie:
Zdarzają się sytuacje, gdy ktoś ma już prawomocny wyrok sądu(z nadaną już klauzulą wykonalności) zasądzający określoną kwotę na jego rzecz. Jest więc wierzycielem. Z różnych powodów nigdy nie poszedł z tym właśnie wyrokiem do komornika. Ów wierzyciel czekał aż dłużnik zapłaci, ale niestety tak się nie stało, a wierzyciel zmarł (pozostawiając jednak swoich spadkobierców) Oczywiście zakładamy, iż nie ma mowy o przedawnieniu roszczenia.
W takich własnie sytuacjach ten przepis będzie naprawdę przydatny.
To zupełnie nowy przepis. Na pewno wrócę do tematu – wraz z konkretnymi problemami, które zapewne pojawią się przy stosowaniu tego przepisu.
A jak już jesteśmy w temacie: przepisy dotyczące klauzuli wykonalności też się trochę pozmieniały…
I teraz jeszcze jedna uwaga:
Przepis art. 804 (2) kpc dotyczy nie tylko spadkobierców wierzycieli. Ma on znacznie szersze zastosowanie. Może się zdziwisz, ale przepis ten może mieć zastosowanie także w sytuacji np. połączenia spółek. W końcu w treści przepisu mowa o „osobie”, nie tylko o osobie fizycznej. Mowa tez w przepisie ogólnie – o przejściu uprawnień. Ale o tym planuję osobny wpis – już w innym miejscu.
Testament to tylko testament
Właściwie można byłoby napisać tylko i aż testament.
O tym, jak ważne jest pisanie testamentów opowiadałam wiele razy. Wspominałam też o tym, iż dziedziczenie na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Inaczej wszak pisanie testamentów nie miałoby większego sensu.
Dlaczego więc taki tytuł wpisu i w ogóle taki wpis?
Testament to testament. Nie zastępuje w żaden sposób postanowienia sądu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.
Nie zastępuje też aktu poświadczenia dziedziczenia, który to dokument może sporządzić notariusz.
Testament to nie postanowienie sądu
Może Cię to nie przekonuje, masz w końcu ważny testament w formie aktu notarialnego.
Tyle że… testamentów może być więcej.
Ty wiesz, że to jedyny testament. banki czy też podobne instytucje nie muszą tego wiedzieć.
A nawet jeśli naprawdę byłby to jedyny testament:
i tak nie jest on wystarczający, aby pozałatwiać sprawy np. w banku.
poza tym… przecież to że jest testament, nie oznacza jeszcze że ten kto ten testament napisał już nie żyje.
Mówiłam już : testament to tylko testament.
I nie do pracowników w bankach czy innych instytucjach należy ocena ważności testamentu.
Tak więc: spadkodawca napisał testament, a Ty jako spadkobierca dysponujesz tym testamentem.
Niestety z samym testamentem niewiele załatwisz.
Aby załatwić formalności, musisz dysponować postanowieniem sądu lub tez aktem poświadczenia dziedziczenia.
Formalności spadkowe: można też u notariusza
Myślisz więc, iż pójdziesz do notariusza i notariusz szybko sporządzi ten akt poświadczenia dziedziczenia.
W sumie tak, będzie dość szybko, szybciej niż w sądzie, ale…
aby notariusz mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, w kancelarii muszą stawić się wszyscy spadkobiercy ustawowi.
Inaczej się nie da: to wymóg ustawowy, a nie „wymysł” notariusza.
A tych spadkobierców ustawowych może być całkiem sporo.
Pamiętasz, jak pisałam że w małżeństwach bezdzietnych małżonek nie jest jedynym spadkobierca ustawowym?
Spadkobiercami ustawowymi w takiej sytuacji mogą być (oprócz małżonka) rodzice/ rodzeństwo/ ewentualnie dzieci rodzeństwa.
I tu właśnie często zaczyna się problem:
osoby te mogą mieszkać w różnych częściach Polski czy Europy (a może nawet i poza Europą)
Mogą nie chcieć, lub też zwyczajnie nie mieć możliwości aby stawić się u notariusza – np. z powodu złego stanu zdrowia czy też starszego wieku.
W takiej sytuacji notariusz nie będzie mógł sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia.
Oczywiście, że coś da się zrobić. Coś – czyli złożyć w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.
Nie wiąże się to z wysoką opłatą, ale… cała procedura może dość długo potrwać – zwłaszcza gdyby zachodziła konieczność doręczania pism osobom mieszkającym poza granicami Polski.
Konieczność oczekiwania na rozprawę, oczekiwanie na uprawomocnienie się orzeczenia, w końcu oczekiwanie na doręczenie odpisu prawomocnego postanowienia. To wszystko razem może potrwać wiele miesięcy.
Przykład:
To, o czym piszę ma praktyczne znaczenie, nie są to wymyślone sytuacje.
Ma to znaczenie np. właśnie w przypadku małżeństw, które nie mają dzieci.
(choć oczywiście nie tylko)
Bywa i tak, iż małżonek nie ma żadnego kontaktu z rodziną drugiego małżonka – i wtedy dopiero zaczyna się problem (tak, prawie każdy problem można jakoś rozwiązać, ale niestety to trwa)
Niestety zdarza się, iż spadkobiercy ustawowi czyli np. rodzeństwo spadkodawcy sprawy wcale nie ułatwiają.
Może tez się zdarzyć iż w trakcie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku (albo nawet jeszcze przed jej wniesieniem do sądu) jeden z tych spadkobierców umiera- co niestety powoduje pewne komplikacje procesowe.
Tak, takie sytuacje się zdarzają. Da się takie sytuacje rozwiązać, ale zazwyczaj problemem jest czas. To znaczy : w takich sytuacjach postanowienie sądu nie zapadnie od razu – prawdopodobnie trzeba będzie na to postanowienie całkiem długo poczekać.
Tak – przedsiębiorcy też powinni się zastanowić, co można zrobić oprócz samego testamentu.
(wspominałam już o ustawie o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. W najbliższym czasie planuję powrót do tematu)
Oczywiście nie jest bez znaczenia to, jak ten testament jest sformułowany.
Prawo spadkowe przewiduje sporo różnych instytucji, aby ułatwić dopasowanie testamentu do konkretnych potrzeb.
Nawet bardzo dobrze napisany testament może nie rozwiązywać wszystkich problemów-
dlatego też warto wiedzieć, że można zrobić coś niezależnie od napisania testamentu.
Oprócz testamentu…
Jest wiele rzeczy, które można zrobić – oprócz napisania testamentu.
Po to, aby ułatwić małżonkowi funkcjonowanie do czasu aż będzie dysponował stosownym dokumentem.
Rozwiązań jest wiele. Jest np. dyspozycja na wypadek śmierci – na podstawie przepisów prawa bankowego. O tym, na czyją rzecz można taką dyspozycję ustanowić, dowiesz się właśnie z przepisów prawa bankowego. (niestety, tu akurat nie może być to zupełnie dowolna osoba) To oczywiście tylko przykład. O tym zagadnieniu już pisałam, ale zapewne wrócę do tematu.
Wspominałam już kiedyś, iż każda sytuacja jest inna? Chyba tak.
Zastanów się. Warto wiedzieć, że są różne możliwości.
Tak, przemyślany testament naprawdę ma sens.
Nie myśl, iż zniechęcam Cię do pisania testamentów.
Przeciwnie: zachęcam do rozważenia, co jeszcze możesz zrobić oprócz napisania testamentu.
Wezwanie do próby ugodowej 2019
Ugoda ma wiele zalet. O tych zaletach pisałam – możliwość szybkiego zakończenia sporu, brak konieczności angażowania w spór osób z bliskiej rodziny, które to osoby musiałyby zeznawać w sądzie w charakterze świadków; w końcu brak konieczności ponoszenia opłat związanych choćby z opinią biegłego.
Ugodę można zawrzeć w sądzie – po wniesieniu pozwu czy wniosku np. o dział spadku.
Ale ugodę taką można zawrzeć przed sądem także bez konieczności wnoszenia pozwu.
Wspominałam już w jednym z wcześniejszych wpisów, iż możliwe jest zawarcie ugody przed sądem bez wnoszenia pozwu.
Właśnie w trybie zawezwania do próby ugodowej.
Ostatnia bardzo duża nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego wprowadziła – dosłownie setki zmian.
(większość z nich wejdzie w życie 7.11.2019 r.)
Zmodyfikowane zostały też wymogi dotyczące pisma w przedmiocie wezwania do zawarcia próby ugodowej.
Jeśli więc będziesz wnosić takie pismo do sądu, trzeba będzie zwięźle oznaczyć sprawę i przedstawić propozycje ugodowe.
W listopadzie zapewne wrócę do tematu;)
Nie tylko wymogi formalne się zmieniły. Zmianie – już – uległa opłata od takiego pisma.
Zawezwanie do próby ugodowej – opłata
Praktycznie każda sprawa to konieczność uiszczania opłat sądowych.
Dotychczas było to proste.
Opłata wynosiła 40 lub 300 zł (w zależności od wartości przedmiotu sprawy) – czyli całkiem niewiele.
Teraz jednak jest już inaczej.
Jeśli zamierzasz wnosić do sądu zawezwanie do próby ugodowej,musisz liczyć się z większym wydatkiem.
Im wyższej kwoty dochodziłbyś w pozwie, tym wyższa będzie teraz opłata w sprawie o zawezwanie do próby ugodowej.
Podwyżka ta może naprawdę okazać się spora.
Jeśli w pozwie (np. o zapłatę zachowku) domagałbyś się zasądzenia kwoty 100.000 zł. to opłata od pozwu stanowiłaby 5% tej kwoty czyli 5.000 zł.
Wcześniej – wnosząc pismo w trybie zawezwania do próby ugodowej – zapłaciłbyś 300 zł.
Obecnie natomiast opłata w sprawie o zawezwanie do próby ugodowej to piąta część opłaty od pozwu – czyli jedna piąta z kwoty 5.000 – to jak łatwo policzyć 1.000 zł.
(podstawa prawna art. 19 p. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – w jej nowym brzmieniu)
Czy ma to sens?
Może zapytasz, czy często tak naprawdę dochodzi do zawarcia ugody w tym trybie?
Cóż, rzadziej niż by mogło.
Nie jest wcale tak, iż strona przeciwna tylko czeka aż otrzyma odpis takiego pisma i będzie mogła zawrzeć ugodę.
Niestety – musisz liczyć się z tym, że druga strona zdecydowanie nie będzie chciała słyszeć o żadnej ugodzie.
Czy więc warto w ogóle takie pismo do sądu wnosić?
Wiadomo, odpowiedź brzmi „to zależy”; chyba nie spodziewałeś się innej odpowiedzi?
W sprawie o zapłatę – np. zachowku może mieć to spory sens.
Pamiętasz pewnie, iż roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu?
I o tym, iż zwykłe pisemne wezwanie do zapłaty nie przerywa biegu przedawnienia?
No własnie.
O tym, czy możesz domagać się zwrotu kosztów poniesionych w związku z próbą ugodową opowiem w jednym z kolejnych wpisów.
Tak jak wspomniałam – zmian w kpc są dosłownie całe setki. Większość z nich wejdzie w życie 7.11.2019 r. Niektóre zmiany już są obowiązującym prawem. Jedna z takich zmian dotyczy … tak, spadkobierców. Spadkobiercy wierzycieli będą pewnie zainteresowani. Wkrótce o tym napiszę, a zainteresowanych już teraz odsyłam do nowego art. 804(2) kpc.
Stwierdzenie nabycia spadku – opłata 2019 r.
Wnosząc sprawę do sądu trzeba liczyć się z koniecznością uiszczenia opłaty.
Oczywiście dotyczy to też spraw o stwierdzenie nabycia spadku.
Pisałam wiele razy, iż opłata w takich sytuacjach wynosiła 50 zł – gdyż tak właśnie do tej pory było.
Ale to się właśnie zmieniło.
Dokładnie od dziś obowiązują nowe przepisy jeśli chodzi o koszty sądowe.
Teraz opłata sądowa w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 100 zł.
Czyli : jest drożej.
I nie jest to jedyna zmiana, jeśli chodzi o koszty w sprawach spadkowych.
Przepis dotyczący opłat w sprawach spadkowych brzmi obecnie tak:
Opłatę stałą w kwocie 100,– zł pobiera się od wniosku o:
1/ stwierdzenie nabycie spadku
2/ zabezpieczenie spadku
3/ sporządzenie spisu inwentarza
4/ odebranie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
W dalszej części przepis ten stanowi, iż:
jeśli wnioski te umieszczone są w jednym piśmie lub we wniosku o dział spadku, opłatę pobiera się od każdego z nich odrębnie.
Tak więc raz jeszcze: od teraz będzie drożej.
Zamierzasz wnieść sprawę cywilną do sądu?
Koniecznie sprawdź, jaka jest wysokość opłat w danej sprawie zgodnie z nową ustawą.
W osobnym wpisie napiszę, jak kształtują się teraz opłaty w sprawach o zapłatę.
Jeśli zamierzasz wnosić pozew o zachowek- koniecznie musisz to wiedzieć.
Ale to jeszcze nie wszystko jeśli chodzi o zmiany w ustawie.
Zmian jest bardzo dużo.
Dużo jest też nowości – takich jak np. opłata od wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku.
I jeszcze na koniec :
nie ma już (tak jak to było kiedyś) papierowych znaków opłaty sądowej.
Opłatę można uiścić w kasie sądu lub przelewem na rachunek bankowy.
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
