Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom.
Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych osobom takim jak Ty – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Czy roszczenie o zachowek można odziedziczyć?
Odziedziczyć można nie tylko mieszkanie czy samochód. Odziedziczyć można także np. udziały w spółce, pieniądze znajdujące się w banku i wiele innych “rzeczy”. Oczywiście możliwe jest też odziedziczenie długów. Ale… czy można odziedziczyć roszczenie? Np. roszczenie o zapłatę zachowku?
Może znasz odpowiedź na tak postawione pytanie, a może będziesz zaskoczony.
Tak więc odpowiadając na to pytanie-
Wiadomo, oczywiście będzie podstawa prawna – oto i ta podstawa.
Jak stanowi przepis kodeksu cywilnego:
To dokładnie art. 1002 kc.
Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.
Czyli:
Zwróć uwagę na to, iż zgodnie z treścią przepisu nie każdemu spadkobiercy przysługuje takie uprawnienie.
Na przykład:
dziadek napisał testament i wskazał w nim jako spadkobiercę swoją siostrzenicę. Pominął, ale nie wydziedziczył swojego syna. Wkrótce po napisaniu testamentu niestety zmarł. Syn ten – pominięty, ale nie wydziedziczony – był więc uprawniony do tego, aby wnieść pozew o zachowek. Niestety nie zdążył wnieść pozwu do sądu, ponieważ sam zmarł. Pozostawił jednak swojego zstępnego – czyli swojego syna.
dziedziczenie roszczenia o zachowek
Zgodnie z orzecznictwem:
Zgodnie z art. 1002 k.c. roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Nie budzi więc wątpliwości, że choć roszczenie z tytułu zachowku podlega dziedziczeniu, to jednak jedynie przez określony w tym przepisie krąg podmiotów – osoby uprawnione do zachowku po pierwszym spadkodawcy, niezależnie od tego, czy w konkretnej sytuacji faktycznej przysługiwałoby im własne prawo do zachowku po tym pierwszym spadkodawcy.
I jeszcze taka uchwała Sądu Najwyższego sprzed (bardzo) wielu lat, wciąż jednak zachowująca swoją aktualność:
Roszczenie z tytułu zachowku, przysługujące uprawnionemu synowi spadkodawcy, który zmarł po jego śmierci, przechodzi na dziedziczących po tym uprawnionym zstępnych (art. 1002 w związku z art. 991 § 1 k.c.).
(Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1982 r., sygn. akt III CZP 60/82)
Tak więc: odziedziczyć można znacznie więcej niż rzeczy materialne.
Jeśli masz wątpliwości w kwestii tego, czy jesteś uprawniony do wniesienia pozwu o zachowek:
skonsultuj to z prawnikiem.
Jak widzisz, może być inaczej niż myślisz.
Pozew o zachowek
W pozwie trzeba konkretnie wskazać, jakiej kwoty się domagasz.
Wniesienie pozwu do sądu wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty.
Im wyższej kwoty dochodzisz, z tym wyższą opłatą musisz się liczyć.
A w tej kwestii (czyli opłat) było ostatnio sporo zmian – lepiej więc dokładnie się upewnić, jaką kwotę trzeba będzie zapłacić przy wniesieniu pozwu.
Zmieniło się też wiele, jeśli chodzi o sam przebieg postępowania.
Przedawnienie zachowku gdy był testament
Roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu. O tym już wspominałam kilka razy.
Okres przedawnienia to obecnie 5 lat (kiedyś termin ten był krótszy i wynosił tylko 3 lata)
Istotnym jednak pytaniem – i wcale nie takim oczywistym – pozostaje kwestia od jakiej daty liczymy upływ tego terminu.
Inaczej wygląda ta kwestia w przypadku dziedziczenia ustawowego, a inaczej przy dziedziczeniu testamentowym.
I tym właśnie drugim przypadkiem zajmiemy się w dzisiejszym wpisie.
Zgodnie z treścią przepisu:
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
Tak dokładnie brzmi przepis. To art.1007 par. 1 kodeksu cywilnego.
Wydaje się, iż przepis jest sformułowany jasno i precyzyjnie.
Jednak… wcale tak nie jest! Niestety nawet taki przepis może przysparzać sporo wątpliwości w praktyce.
Zauważ że mowa w treści przepisu o ogłoszeniu testamentu- nie zaś o stwierdzeniu nabycia spadku.
A kto wcale nie musi być ta sama data.
O ogłoszeniu testamentu i procedurze z tym związanej dowiesz się z treści przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Temat jest bardziej złożony i będzie przedmiotem osobnego wpisu.
Zgodnie z orzecznictwem:
Przepis art. 1007 par. 1 k.c. wiąże początek biegu terminu przedawnienia roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku ze zdarzeniem prawnym obiektywnym w postaci ogłoszenia testamentu. Okoliczności subiektywne nie mają żadnego znaczenia dla rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku
Życie bywa jednak jeszcze bardziej skomplikowane. Gdy był tylko jeden testament powinno być dość łatwo, ale…
co w sytuacji gdy było kilka testamentów?
To zdarza się wcale nie tak rzadko.
Czasem te testamenty są w oczywisty sposób ze sobą sprzeczne, ale wcale tak nie musi być.
W takiej sytuacji sprawa robi się już bardziej skomplikowana.
Odpowiedź na to pytanie znajdziemy w orzecznictwie:
(często jest tak, iż odpowiedź na konkretne zagadnienie znajduje się właśnie w orzecznictwie)
W sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów, termin przedawnienia przewidziany w art. 1007 § 1 k.c. rozpoczyna swój bieg od ogłoszenia testamentu, z treści którego uprawniony wywodzi przeciwko spadkobiercy testamentowemu roszczenie o zachowek.
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 r. sygn. akt III CSK 319/12)
Kwestia ta nie zawsze była oczywista, a w doktrynie prezentowane są różne poglądy.
Warto przeczytać uzasadnienie tego wyroku.
Przedawnienie roszczenia – skutki
Pewnie zapytasz:
co w sytuacji gdy pozew będzie wniesiony po upływie terminu przedawnienia?
Cóż, musisz liczyć się z tym iż pozwany to zauważy i podniesie zarzut przedawnienia.
W takiej sytuacji najprawdopodobniej przegrasz sprawę.
A jak przegrasz sprawę to najprawdopodobniej zostaniesz obciążony kosztami postępowania.
Po prostu: nawet jeśli jesteś uprawniony do zachowku, ale wniesiesz pozew po upływie terminu przedawnienia musisz liczyć się z tym, że przegrasz sprawę.
Nie bez przyczyny piszę jednak “najprawdopodobniej”.
Nie chciałabym dawać nieuzasadnionej nadziei na wygranie takiej sprawy, ale w jednym z kolejnych wpisów wrócę do tematu i wyjaśnię dlaczego napisałam “najprawdopodobniej”.
Jesteś uprawniony do zachowku?
(ewentualnie masz podstawy aby sądzić, że jesteś uprawniony do zachowku)
Pięć lat to – może się wydawać – bardzo długi okres czasu.
Jednak im szybciej podejmiesz działania w takiej sytuacji, tym lepiej.
A, bardzo istotną kwestią – i też nie zawsze całkowicie oczywistą – jest ustalenie kto powinien być pozwanym w sprawie.
Tak – to skomplikowane. Zawsze warto dokładnie przeanalizować cała sytuację- wniesienie sprawy do sądu to konkretne koszty.
A jeśli masz wątpliwości… tak, najlepiej skonsultuj się z doświadczonym prawnikiem.
Tak, wpis nie jest wyczerpujący. Blog istnieje od ponad 6 lat, a i tak są na pewno kwestie które jeszcze nie zostały omówione.
Często – i nie bez przyczyny – powtarzam, że każda sprawa jest inna.
Opłata od wniosku o uzasadnienie wyroku 2019
Opłat sądowych i obowiązków nałożonych na strony było już i tak całkiem sporo.
A teraz (w sumie już od kilku tygodni) doszły kolejne kwestie o których trzeba pamiętać.
Tak, masz rację, rzadko kiedy jakaś opłata “znika” z treści przepisów.
Niestety częściej pojawiają się nowe opłaty.
Taka też sytuacja ma miejsce i tym razem.
Zgodnie z treścią przepisu:
Opłatę stałą w kwocie 100 zł. pobiera się od wniosku o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem zgłoszonego w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia albo doręczenia tego orzeczenia albo zarządzenia.
Jest też dobra wiadomość:
Punkt drugi tego przepisu stanowi, iż:
W przypadku wniesienia środka zaskarżenia opłatę uiszczoną od wniosku o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem zalicza się na poczet opłaty od środka zaskarżenia. Ewentualna nadwyżka nie podlega zwrotowi.
Tak dokładnie brzmi art. 25 b ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Nigdy wcześniej takiej opłaty nie było. No ale teraz jest.
Opłata od wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem
Oczywiście kwestia ta dotyczy nie tylko wyroku – w sprawach spadkowych, które zazwyczaj rozpatrywane są w trybie nieprocesowym sądy wydają postanowienia.
Tak właśnie jest w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku.
Jeśli nie jesteś zadowolony z rozstrzygnięcia sądu i będziesz chciał orzeczenie sądu zaskarżyć, pamiętaj:
konieczne będzie wniesienie wniosku o uzasadnienie orzeczenia.
Taki właśnie wniosek podlega opłacie w wysokości 100 zł.
To jeszcze doprecyzuję:
wniosek o uzasadnienie i nowa wprowadzona opłata dotyczą nie tylko orzeczeń kończących sprawę w danej instancji.
Z przepisu wynika, iż chodzi o orzeczenia, które można zaskarżyć, także w toku postępowania w danej instancji.
“Orzeczenie” to dość ogólne pojęcie.
I jeszcze takie kwestie techniczne :
Obecnie nie ma już papierowych znaków opłaty sądowej.
Najwygodniej uiścić opłatę na konto sądu, można też dokonać płatności w kasie sądu.
Wniosek można złożyć osobiście na biurze podawczym, albo wysłać listem poleconym na adres sądu.
Jeśli wysyłasz listem poleconym : zachowaj dowód nadania przesyłki.
Jak już wspominałam: zmian w kodeksie postępowania cywilnego było bardzo, ale to bardzo wiele.
Pewne zmiany dotyczą tez samego wniosku o uzasadnienie no i oczywiście samej apelacji.
Zmian w kpc dotyczyć będą najbliższe wpisy na blogu.
Znacząco zmienione zostały tez przepisy dotyczące zażaleń.
A jeśli zamierzasz wnieść sprawę do sądu:
sprawdź treść przepisów w aktualnym brzmieniu.
Zarówno przepisów kpc, jak i ustawy o kosztach sądowych.
Zasada ogólna to: chcesz zaskarżyć orzeczenie – złóż w terminie 7 dni wniosek o doręczenie orzeczenia wraz z uzasadnieniem i zrób opłatę w wysokości 100 zł.
W jednym z wpisów napiszę też co w sytuacji, gdy jednak niestety zapomniałeś o tej opłacie.
Odrzucenie spadku a zachowek dla dziecka
O zachowku pisałam już wiele razy, także o tym kto jest uprawniony aby wystąpić z takim roszczeniem.
Pisałam też o tym, iż dziedziczyć można na podstawie testamentu lub ustawy.
Wspominałam też (chyba nawet chyba całkiem sporo wpisów dotyczyło tego zagadnienia) o tym kto i kiedy może odrzucić spadek.
Nie wszystko jest jednak uregulowane wprost w przepisach.
Dlatego też często konieczne jest doprecyzowanie pewnych kwestii przez Sąd Najwyższy.
Tak właśnie było też i tym razem.
Sąd Najwyższy został zapytany w następującej kwestii:
Czy osobą uprawnioną do zachowku w rozumieniu art. 991 par. 1 k.c., która jako zstępny byłaby powołana do spadku z ustawy, jest wnuk spadkodawcy jako dalszy zstępny, gdy dziecko spadkodawcy jako spadkobierca ustawowy odrzuciło spadek z ustawy, w sytuacji gdy dziedziczenie(stwierdzenie nabycia spadku) nastąpiło na podstawie testamentu, a dziecko spadkodawcy, które odrzuciło spadek nie zostało powołane do dziedziczenia na podstawie tego testamentu?
Tak, pytanie jest całkiem długie.
Ja też czytałam to pytanie więcej niż raz.
Ale na szczęście odpowiedź jest już krótsza:
Uchwała Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy odpowiedział bowiem na to pytanie w następujący sposób:
Dalszy zstępny spadkodawcy nie jest uprawniony do zachowku po nim jeśli – w razie dziedziczenia testamentowego – zstępny spadkodawcy złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku z ustawy.
Uchwała SN z dnia 23.10.2019 r.
Takiej odpowiedzi się spodziewałeś? Czy może jednak innej?
Wrócę oczywiście do tematu, gdy będzie dostępne uzasadnienie uchwały.
Co jednak istotne:
1/ każda sytuacja jest inna
2/ przed podjęciem decyzji – także tej o odrzuceniu spadku – dobrze się zastanów; wielu decyzji nie będzie można potem zmienić
3/ przepisy kodeksu to jeszcze nie wszystko, czasem warto zajrzeć do orzecznictwa
4/ jeszcze raz: zastanów się czy napisać testament, a jeśli uznasz że to dobry pomysł: pomyśl kogo chcesz powołać do dziedziczenia
5/ nie masz wpływu na to, co w przyszłości zrobią spadkobiercy. Masz jednak wpływ na to czy napiszesz testament i co dokładnie znajdzie się w jego treści.
Ważna zmiana dla spadkobierców wierzycieli
Dziś znowu bardzo praktyczna kwestia; no ale w końcu to prawo spadkowe w praktyce.
Zdarza się, iż spadkodawca miał wyrok zasądzający pieniądze na jego rzecz (wyrok prawomocny z nadaną już klauzulą wykonalności), ale… nigdy nic z tym wyrokiem nie zrobił – to jest nie rozpoczął postępowania egzekucyjnego. Dłużnik nie zapłacił, a wierzyciel ten niestety zmarł. To całkiem częste sytuacje. A już na pewno zdarzają się w praktyce.
O tym, co w takiej sytuacji może zrobić spadkobierca, dowiesz się właśnie z tego wpisu.
Masz tytuł wykonawczy wystawiony na osobę, po której dziedziczysz?
Dowiedz się co dalej!
Pisałam już, iż niedługo wchodzą w życie zmiany przepisów- co dotyczy w szczególności procedury cywilnej.
Nie wszystkie kwestie były wprost uregulowane w przepisach.
(w sumie to wszystkie chyba nigdy nie będą)
W każdym razie ta kwestia nie była tak wprost uregulowana, a teraz już jest.
Zmian w kpc jest naprawdę bardzo dużo.
Większość z nich wejdzie w życie na początku listopada 2019 r., ale niektóre z tych zmian już obowiązują.
(konkretnie przepis, który zaraz przytoczę,wszedł w życie 21.08.2019 r.)
I jedną z takich zmian jest właśnie zmiana istotna dla spadkobierców wierzycieli.
Chodzi o zupełnie nowy przepis w kodeksie, a mianowicie art. 804(2) kpc.
Przepis ten dotyczy przejścia uprawnień.
Zobacz, jak dokładnie brzmi ten przepis:
Jeżeli po powstaniu tytułu wykonawczego uprawnienie przeszło na inną osobę, osoba ta może wszcząć egzekucję przeciwko dłużnikowi na podstawie tego tytułu, jeśli wykaże przejście uprawnienia dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.
Dokument taki to (w sprawach spadkowych) postanowienie sądu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku lub też akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza.
Jak już zapewne wiesz, gdyż wspominałam o tym wiele razy notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia gdy wszyscy spadkobiercy ustawowi stawią się w kancelarii.
Spadkobierca nie powinien więc mieć większego problemu z uzyskaniem takiego dokumentu.
Przepis obowiązuje od niedawna. Może jednak masz już jakieś swoje doświadczenie odnośnie do sytuacji, o których mowa w tym przepisie?
Praktycznie:
Zdarzają się sytuacje, gdy ktoś ma już prawomocny wyrok sądu(z nadaną już klauzulą wykonalności) zasądzający określoną kwotę na jego rzecz. Jest więc wierzycielem. Z różnych powodów nigdy nie poszedł z tym właśnie wyrokiem do komornika. Ów wierzyciel czekał aż dłużnik zapłaci, ale niestety tak się nie stało, a wierzyciel zmarł (pozostawiając jednak swoich spadkobierców) Oczywiście zakładamy, iż nie ma mowy o przedawnieniu roszczenia.
W takich własnie sytuacjach ten przepis będzie naprawdę przydatny.
To zupełnie nowy przepis. Na pewno wrócę do tematu – wraz z konkretnymi problemami, które zapewne pojawią się przy stosowaniu tego przepisu.
A jak już jesteśmy w temacie: przepisy dotyczące klauzuli wykonalności też się trochę pozmieniały…
I teraz jeszcze jedna uwaga:
Przepis art. 804 (2) kpc dotyczy nie tylko spadkobierców wierzycieli. Ma on znacznie szersze zastosowanie. Może się zdziwisz, ale przepis ten może mieć zastosowanie także w sytuacji np. połączenia spółek. W końcu w treści przepisu mowa o “osobie”, nie tylko o osobie fizycznej. Mowa tez w przepisie ogólnie – o przejściu uprawnień. Ale o tym planuję osobny wpis – już w innym miejscu.
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
