Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Uczę też jak w przemyślany i świadomy sposób przekazać majątek następcom.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom. Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Czy mogę przepisać majątek tylko na jedno dziecko?
Tak, to jedno z tzw. często zadawanych pytań. Oczywiście odpowiedź brzmi: ze swoim majątkiem możesz zrobić, co tylko zechcesz. Naprawdę – swoją własnością możesz dysponować zupełnie dowolnie.
Możesz więc „przepisać” majątek nie tylko na jedno z dzieci, ale np. na kuzyna czy nawet na osobę niespokrewnioną.
Zależy też, co masz na myśli używając określenia „przepisanie”. Każda czynność prawna wiąże się z określonymi konsekwencjami i trzeba o tym pamiętać.
Ale załóżmy, że pytasz o to, czy możesz cały swój majątek „przepisać” na rzecz jednego z dzieci w testamencie – w sytuacji gdy tych dzieci masz więcej niż jedno.
Odpowiedź jest prosta – możesz powołać w testamencie jednego tylko spadkobiercę.
Tylko tak jak wspomniałam : każda czynność prawna i każda decyzja w ogóle wiąże się z określonymi konsekwencjami. Konsekwencją powołania w testamencie jednego z dzieci będzie prawdopodobnie to, iż pozostałe dzieci będą w przyszłości domagać się od tego uwzględnionego w testamencie dziecka zapłaty zachowku.
Zachowek dla pominiętego w testamencie
Przepisy prawa spadkowego przewidują coś takiego jak „zachowek”.
Wiem, może wydawać Ci się to dziwne, może nawet masz poczucie, iż jest to ograniczenie w możliwości dysponowania majątkiem. Cóż, może i tak, ale takie przepisy są w kodeksie cywilnym i naprawdę warto je znać.
Zobacz więc, o dokładnie stanowi przepis:
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
To dokładnie art. 991 kodeksu cywilnego.
I jak widzisz podane w treści przepisu są całkiem spore. Zachowek to całkiem duże kwoty i całkiem realne pieniądze, które w przyszłości spadkobierca testamentowy najprawdopodobniej będzie musiał zapłacić pozostałym dzieciom- tym, które nie zostały uwzględnione w testamencie.
Rozumiem, iż możesz mieć podstawy aby chcieć przekazać większość majątku, czy może nawet cały majątek na rzecz jednego dziecka. Nie chciałabym w tym wpisie wdawać się w dyskusję czy to jest sprawiedliwe. Wiem, jak różne są w życiu sytuacje. Ważne jest, aby podejmować świadome decyzje – mając świadomość konsekwencji.
Pominięcie w testamencie a wydziedziczenie
Jeśli pominięcie wywołuje takie konsekwencje, to może… wydziedziczenie? Cóż, w pewnych sytuacjach może być to jakaś opcja. Pamiętaj tylko, iż aby skutecznie wydziedziczyć muszą mieć miejsce bardzo konkretne przesłanki – wprost wskazane w treści przepisu. Nie można tak sobie wydziedziczyć, „bo tak”. Pewnie jesteś ciekawy, jakie to przesłanki? Pisałam już o tym wiele razy, ale przypomnę:
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Tak konkretnie sformułowany jest przepis.
Tak więc skuteczne wydziedziczenie nie jest takie proste.
A jeśli to dziecko, które miałoby być wydziedziczone, ma już swoje małoletnie dzieci?
To dopiero robi się dylemat. Pamiętasz pewnie, iż wydziedziczenie dziecka nie oznacza automatycznego wydziedziczenia jego dzieci? A jeśli jego dzieci (a twoje wnuki) są małoletnie, sytuacja staje się jeszcze bardziej skomplikowana.
Jest jednak poro czynników, które mają wpływ na wysokość zachowku.
Jedną z kwestii, którą zawsze analizuję z klientami w takich sytuacjach jest to, czy może były dokonywane wcześniej jakieś znaczące darowizny na rzecz tego z dzieci, które miałoby zostać pominięte w testamencie.
Zastanów się więc, co dokładnie jest Twoją intencją.
Masz pytania dotyczące zachowku albo wydziedziczenia? Zostaw je w komentarzach.
Dziedziczenie całego majątku przez małżonka
Najczęściej jest tak, iż – gdy dochodzi do dziedziczenia ustawowego – dziedziczy wspólnie małżonek i dzieci spadkodawcy.
Nie jest to jednak jedyna możliwa sytuacja.
Jak wiadomo, dziedziczenie może mieć miejsce na podstawie ustawy (czyli kodeksu cywilnego) lub też na podstawie testamentu.
Dziedziczenie ustawowe
Zobaczmy co stanowi przepis:
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Nie zawsze jednak małżonkowie mieli dzieci. (zakładam tu, iż spadkodawca nie miał dzieci z innych związków)
Pisałam już wiele razy w artykułach dotyczących dziedziczenia: w małżeństwach bezdzietnych małżonek nie jest jedynym spadkobiercą.
Jest tak, gdyż tak właśnie stanowią przepisy kodeksu cywilnego dotyczące dziedziczenia:
Może być tak, iż „z ustawy” dziedziczyć będzie małżonek i rodzice spadkodawcy
W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.
I dalej :
Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
Czy więc jest możliwe, iż dziedziczyć – w oparciu o przepisy ustawy – będzie tylko mąż czy żona?
Jeśli nie ma innych krewnych – jest to możliwe:
W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Dziedziczenie testamentowe
Oczywiście – mąż czy żona może odziedziczyć cały spadek w oparciu o testament.
Tylko właśnie na tym zazwyczaj polega cały problem: taki testament musi zostać wcześniej napisany.
W testamencie można wskazać jako spadkobiercę dowolna osobę, oczywiście także męża czy żonę.
Zawsze powtarzam jednak, iż treść testamentu trzeba dobrze przemyśleć. Ma to szczególne znaczenie, jeśli są osoby, które mogłyby dochodzić w przyszłości zachowku.
O tym, kto jest uprawniony do zachowku pisałam już wiele razy.
Jeśli nie pamiętasz: zajrzyj do jednego z moich wcześniejszych wpisów, albo zobacz co stanowi art. 991 kodeksu cywilnego.
Dziedziczenie przez małżonka a rozwód i separacja
O tym też już pisałam, ale wspomnę raz jeszcze, bo to istotna okoliczność: do czasu aż uprawomocni się wyrok w sprawie rozwodowej formalnie pozostajecie małżeństwem.
Samo wniesienie pozwu o rozwód do sądu niewiele jeszcze zmienia.
Dopiero uprawomocnienie się wyroku rozwodowego sprawia, iż małżonek nie będzie dziedziczył z mocy ustawy.
Masz sprawę o rozwód w toku? Może byłoby więc dobrym pomysłem napisanie testamentu?
Ok, to rozwód, a co w przypadku separacji?
Jeśli mówimy o prawomocnym orzeczeniu separacji przez sąd: będzie pod tym względem tak samo, jak w przypadku rozwodu.
Tylko pamiętaj: dopiero prawomocne orzeczenie separacji skutkuje tym, iż małżonek nie będzie dziedziczył z mocy ustawy.
Separacja faktyczna, tzn. okoliczność iż nie będziecie mieszkać już razem nie zmienia nic w kwestii dziedziczenia.
Często zadawanym pytaniem jest pytanie o to, czy można jakoś wyłączyć małżonka od dziedziczenia, w sytuacji gdy w toku była sprawa o rozwód.
Jest tu pewna możliwość, ale musi być spełnionych kilka przesłanek.
Zobaczmy, co dokładnie stanowi przepis:
Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.
Tak więc – możliwe, że coś da się zrobić, ale potrzebna będzie osobna sprawa sądowa i trzeba liczyć się z tym, iż nie będzie to łatwe postępowanie.
Jeśli więc chcesz zapobiec komplikacjom „na przyszłość” – rozważ napisanie przemyślanego testamentu.
Darowizna zamiast testamentu?
Sposobów na dysponowanie swoim majątkiem jest całkiem sporo. najbardziej popularne z nich (choć podkreślam – nie jedyne) to darowizna i testament.
Często klienci i czytelnicy pytają mnie o najlepszy sposób dysponowania swoim majątkiem. I odpowiadam : To zależy. Przede wszystkim odpowiedz sobie na pytanie, co jest Twoja intencją?
I tak : zacznijmy od kwestii oczywistej (chociaż rozumiem, iż odpowiedź czasami wiąże się dla pytającego z pewnym rozczarowaniem)
Każdy może dowolnie dysponować swoim majątkiem. Ważne słowa to „dowolnie” i „swoim”.
Tak więc: chcesz podarować czy „zapisać” w testamencie jakąś rzecz dla kogoś z rodziny czy nawet obcej osoby?
Możesz to zrobić – to Twoja decyzja.
Dysponować możesz swoim majątkiem – jeśli np. jesteś współwłaścicielem tylko udziału w nieruchomości, to raczej nie będziesz mógł przekazać komuś całej nieruchomości.
Tak, wiem że pewnie wydaje się to oczywiste, ale… i tak to napiszę, gdyż zdarza się, że pojawiają się pytania dotyczące tej kwestii.
Tylko: jakąkolwiek decyzję podejmiesz: zastanów się najpierw jakie będą konsekwencje.
Czy jest Twoim zamiarem, aby przedmiot czynności prawnej stał się własnością innej osoby od razu, czy też dopiero kiedyś, po Twojej śmierci?
No właśnie.
Odwołanie testamentu a odwołanie darowizny
Testament możesz zawsze zmienić albo odwołać.
Napisałeś testament, ale zmieniły się okoliczności?
Możesz odwołać testament, napisać zupełnie nowy testament – podjąć decyzję, jaką tylko chcesz.
W sumie nawet okoliczności nie muszą się za bardzo zmieniać. Po prostu Ty możesz zmienić decyzję.
Nie musisz nawet nikogo o tym poinformować.
Zadbaj tylko, aby w takiej sytuacji z tego nowego testamentu jasno wynikało czy odwołujesz poprzedni testament (poprzednie testamenty)
Może teraz zapytasz o to, czy można odwołać darowiznę?
Cóż, właściwie można, ale… nie zawsze, a właściwie tylko w konkretnych przypadkach. Generalnie nie jest to proste i wierz mi: nie chciałbyś mieć do czynienia ze sprawą o „odwołanie darowizny”
O „odwoływaniu” dokonanej darowizny już pisałam, ale jeśli masz pytania – zostaw je w komentarzach. Bardzo możliwe, iż niedługo wrócę do tematu.
Darowizna jest umową i jej „odwołanie” jest naprawdę bardzo złożoną sprawą.
Darowizna a możliwość dochodzenia zachowku
Może słyszałeś o tym, iż jeśli wskażesz jako spadkobiercę w testamencie np. jedno z dzieci to pozostałe będą mieć prawo do domagania się zachowku?
Tak generalnie właśnie jest. Dziecko pominięte w testamencie prawdopodobnie będzie uprawnione do dochodzenia zachowku – zgodnie z art. 991 kodeksu cywilnego.
I może w takiej sytuacji pomyślałeś, iż dobrym rozwiązaniem byłaby darowizna np. nieruchomości, zamiast „zapisywanie” jej w testamencie?
Otóż może być to być rozwiązaniem, ale… jeśli pomyślałeś, iż w ten sposób pozbawisz pozostałe dzieci możliwości domagania się zachowku, to… nie, raczej się to nie uda.
Dlaczego? Ze względu na doliczanie darowizn do masy spadkowej.
Zagadnienie to regulują przepisy art. 993 – 995 kodeksu cywilnego. To dość złożona kwestia – na pewno będą kolejne wpisy na ten temat.
Tymczasem jeśli masz pytania, zostaw je w komentarzach. Ułatwią mi przygotowywanie kolejnych wpisów.
Reasumując:
każda czynność prawna wiąże się z określonymi konsekwencjami;
czynność prawna ma znaczenie – zastanów się, co dokładnie jest Twoim celem;
jeśli celem darowizny miałoby być pozbawienie np. dziecka możliwości dochodzenia zachowku, to zastanów się jeszcze raz, gdyż w ten sposób takiego celu raczej nie osiągniesz.
Siostra nie opiekowała się rodzicami
Często spotykam się z takim pytaniem – czy jeśli siostra (choć może to oczywiście być także i brat) w ogóle nie opiekowała się rodzicami, to czy będzie dziedziczył tak samo, jak rodzeństwo, które sprawowało opiekę nad starszym rodzicem?
Cóż, to zazwyczaj nie są łatwe sytuacje. Często bardzo złożone z życiowego punktu widzenia.
I zdaję sobie sprawę, że każdy ma zapewne swoje racje. Wiem, jak różne scenariusze nieraz pisze „samo życie”. Dlatego też napiszę w artykule co konkretnie wynika z treści przepisów.
Jak już zapewne wiesz, dziedziczenie może mieć miejsce na podstawie testamentu, lub też na podstawie ustawy.
Każdy może napisać swój testament. Nie wiąże się to z kosztami – można napisać testament odręcznie (przypominam w całości odręcznie) i to będzie skuteczny testament.
Dziedziczenie na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Inaczej w sumie pisanie testamentów miałoby ograniczony sens.
Jeśli jednak dana osoba żadnego testamentu nie napisze, wówczas ma miejsce
Dziedziczenie na podstawie ustawy
czyli właśnie dziedziczenie ustawowe. Dokładnie regulują tę kwestię przepisy kodeksu cywilnego – art. 931 i następne.
I zgodnie z treścią przepisu:
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Nie ma mowy w treści przepisu o tym, iż dziecko, które faktycznie opiekowało się rodzicem (spadkodawcą) dostaje więcej.
Powtarzam: nie ma testamentu? Będzie mieć miejsce dziedziczenie na podstawie przepisów ustawy.
I tu pojawia się pytanie o to, czy testament to jedyna forma przekazania majątku? Odpowiedź brzmi: oczywiście nie. czynności prawnych jest całkiem sporo.
Jeśli jednak faktycznie to tylko jedno z dzieci opiekuje się starszym, potrzebującym opieki rodzicem: może do rozważenia byłoby inne rozwiązanie. Tak, dobrze myślisz: takim rozwiązaniem może być umowa dożywocia. To jednak dość skomplikowana umowa – i wiążą się z nią konkretne konsekwencje. Zawarcie takiej umowy powinno być dobrze przemyślane i powinno być świadomą decyzją. O umowie dożywocia pisałam już wiele razy. Jesteś zainteresowany tą tematyką? Daj znać w komentarzach, w razie potrzeby wrócę do tematu w kolejnych wpisach.
I jeszcze jedna kwestia dotycząca dziedziczenia ustawowego. Często w takich sytuacjach klienci i czytelnicy pytają mnie o tzw. niegodność dziedziczenia.
Niegodność dziedziczenia
tak, przepisy kodeksu cywilnego przewidują coś takiego.
Nie jest to jednak takie proste i oczywiste, jak mogłoby się wydawać.
Nie zawsze będzie mieć to zastosowanie. Chociaż właściwie to lepiej byłoby powiedzieć : te przepisy znajdą zastosowanie w stosunkowo niewielkiej liczbie przypadków.
Ale do rzeczy – zobacz w jakich sytuacjach sąd mógłby orzec taką niegodność.
Zgodnie z treścią przepisu:
Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Widzisz? W treści przepisu jest mowa o „ciężkim przestępstwie”. A to już są poważne sprawy.
Nie ma mowy w treści przepisu o „braku opieki”, czy też „braku kontaktu”.
Dobra rada: kwestie dziedziczenia i późniejszego podziału majątku dobrze jest spokojnie omówić wtedy, kiedy jest to jeszcze możliwe. Omówić, a następnie podjąć decyzję i ją zrealizować.
Powołanie do spadku osoby niespokrewnionej
W pierwszej kolejności na podstawie ustawy dziedziczy małżonek i dzieci. Właśnie – na podstawie ustawy. Ale dziedziczenie może też mieć miejsce na podstawie testamentu. I o testament pyta wielu czytelników bloga. A jednym z pytań jest pytanie o to, czy można w testamencie wskazać jako spadkobiercę osobę niespokrewnioną. I odpowiedź jest prosta: w testamencie możesz wskazać jako spadkobiercę kogo tylko zechcesz. Co więcej – możesz wskazać jako spadkobiercę także np. osobę prawną – np. spółkę czy fundację.
Swoim majątkiem możesz dysponować dowolnie.
Pamiętaj jednak, iż każda czynność prawna wiąże się z konsekwencjami.
A jedną z takich konsekwencji jest…
Zachowek dla spadkobierców ustawowych
Zobacz co dokładnie stanowi przepis:
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jeśli więc chcesz faktycznie wskazać jako spadkobiercę osobę niespokrewnioną – zastanów się czy w Twojej sytuacji są osoby, które mogłyby domagać się zapłaty zachowku.
Warto przy tym pamiętać, iż:
krąg spadkobierców ustawowych jest nieco szerszy niż uprawnionych do zachowku.
Czyli: nie każdy, kto byłby spadkobiercą ustawowym, może skutecznie domagać się zachowku.
Ale może się zastanawiasz, czy to w ogóle jest problem? Bo po co rozważać powoływanie do spadku osoby niespokrewnionej? Cóż, w pewnych sytuacjach to jednak ważne. Oczywiście – jak mówiłam – każdy może dysponować swoim majątkiem zupełnie dowolnie. Warto jednak pamiętać, iż taką „osobą niespokrewnioną” jest partner czy partnerka w nieformalnym związku.
Tak – niezależnie od tego, jak długo jesteście razem, nawet jeśli macie wspólne dzieci: partner czy partnerka w związku nieformalnym jest osobą obcą. Partner czy partnerka może oczywiście dziedziczyć, ale w oparciu o testament.
Chcesz napisać testament, ale masz wątpliwości jak go sformułować?
Napisz do mnie, myślę iż będę w stanie Ci pomóc.
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
