Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom.
Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych osobom takim jak Ty – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Akt poświadczenia dziedziczenia i co dalej?
Od całkiem długiego już czasu jest możliwość, aby sprawę spadkową “załatwić” w kancelarii notarialnej.
To znaczy:
notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia – jeśli spełnione są przesłanki opisane w ustawie prawo o notariacie.
Akt poświadczenia dziedziczenia to dokument, z którego wynika kto jest spadkobiercą.
Wspominałam już o tych przesłankach i wobec wielu pytań dotyczących tego tematu pewnie wkrótce do niego powrócę.
Aby jednak sporządzenie tego dokumentu było możliwe, w kancelarii musza stawić się wszyscy spadkobiercy ustawowi.
Niestety nie wystarczy, iż przyjdzie tylko osoba, na której rzecz sporządzony został ten testament.
I wierz mi – ma to sens,
Spadkodawca mógł przecież pozostawić kilka zupełnie różnych testamentów.
Spadkobiercy muszą się stawić w kancelarii notarialnej – i co więcej : nie mogą być skonfliktowani w kwestiach dotyczących dziedziczenia. Jeśli choć jedna z osób będzie podważać testament, o sporządzeniu przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia trzeba będzie zapomnieć. W takiej sytuacji pozostanie tylko droga sądowa.
Gdy będziesz już dysponować takim dokumentem jak akt poświadczenia dziedziczenia, nie będzie potrzeby aby składać w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.
Jeśli zależy Ci na przeprowadzeniu sprawy możliwie szybko: zastanów się nad taką opcją.
Chcesz dokładnie wiedzieć, jak wygląda cała procedura?
Przeczytaj art. 95a i dalsze ustawy Prawo o notariacie.
Ok, masz już w szufladzie akt poświadczenia dziedziczenia – i co dalej?
Pamiętasz, jak pisałam że stwierdzenie nabycia spadku to jedno, a dział spadku to drugie?
W sytuacji gdy jest kilku spadkobierców (najprawdopodobniej) potrzebny będzie dział spadku.
Notariusz na etapie poświadczania dziedziczenia nie zajmuje się ustaleniem tego, co wchodziło w skład spadku. Zupełnie tak jak sąd nie zajmuje się tym co wchodzi w skład spadku na etapie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku.
Nie ma przepisu, który nakazywałby przeprowadzenie działu spadku i nie ma też takiego przepisu, który zakreślałby termin, w którym dział spadku należy przeprowadzić.
Jednak z takim działem spadku nie warto zwlekać.
O tym, dlaczego nie warto już pisałam, ale w skrócie przypomnę:
Im więcej czasu minie, tym porozumienie może być trudniejsze, a przede wszystkim trudniejsze może być ustalenie co dokładnie wchodziło w skład spadku. Kwestią sporną staje się też rozliczenie nakładów ponoszonych np. na nieruchomość, kosztów związanych z nieruchomością i w końcu gdy jeden ze współwłaścicieli umrze, powstaje konieczność kolejnej sprawy o stwierdzenie nabycia spadku i konieczność porozumienia z nowymi współwłaścicielami.
Może być tak, iż jesteś jedynym spadkobiercą i nie będzie konieczności przeprowadzania działu spadku.
Nawet w takiej sytuacji powinieneś pamiętać o kilku sprawach.
Inne ważne kwestie to :
-dokonanie wpisu w księdze wieczystej – w dziale II
(w tym właśnie dziale księgi wieczystej wpisany jest właściciel nieruchomości)
-zgłoszenie nabycia spadku w Urzędzie Skarbowym
(jeśli dziedziczysz po osobach z najbliższej rodziny nie będzie konieczności zapłacenia podatku od spadku, ale trzeba pamiętać, aby nie przekroczyć terminu do zgłoszenia nabycia spadku w US)
Czy napisanie testamentu rozwiązuje kwestię dziedziczenia?
Tak, zdecydowanie jestem zwolenniczką myślenia o przyszłości i o tym, co by było gdyby… Tak, jestem zwolenniczką pisania przemyślanych testamentów. (z naciskiem na “przemyślanych”)
Tak, testament to dobry pomysł.
Przypomnę tylko : testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
Czy jednak testament zawsze rozwiązuje wszystkie problemy?
Niestety, chyba nie ma “czegoś”, co rozwiąże wszystkie problemy.
Co więcej – źle napisany testament generuje problemy, o których byś nawet nie pomyślał.
Po pierwsze: wiesz już na pewno czym jest zachowek.
Jeśli więc w testamencie wskażesz jako spadkobiercę tylko jedno ze swoich dzieci, to bardzo prawdopodobne, iż to pominięte dziecko (dzieci) wystąpią z pozwem o zachowek.
I tak – dla tej pozwanej osoby najprawdopodobniej będzie to spory problem.
Po drugie : może też być tak, iż piszesz testament jako osoba stanu wolnego, a następnie zawierasz związek małżeński.
Albo wręcz przeciwnie: w testamencie wskazałeś jako jedynego spadkobiercę ukochaną żonę, a potem doszło do rozwodu.
Przez sam fakt zmiany stanu cywilnego taki napisany wcześniej testament nie zniknie i nie straci swojej ważności.
Tu jednak istotna uwaga:
w każdej sytuacji możesz zmienić lub odwołać napisany wcześniej testament, ale pamiętaj : nikt nie zrobi tego za Ciebie.
Jeśli napisałeś wcześniej testament, a znacząco zmieniła się twoja sytuacja życiowa i osobista (ślub/rozwód/narodziny dziecka) to tak – zastanów się, czy napisanego wcześniej testamentu nie zmienić.
Po trzecie: chcesz w testamencie przekazać konkretne rzeczy dla konkretnych osób? Jest taka możliwość, ale w takiej sytuacji decyduj się na testament w formie notarialnej. Jeśli w zwykłym, odręcznym testamencie wskażesz komu ma przypaść jaki składnik twojego majątku to nie: taki testament nie rozwiąże problemów związanych z dziedziczeniem.
(żeby nie było nieporozumień: testament pisany odręcznie jest ważny, ale jeśli chcesz skorzystać z instytucji zapisu windykacyjnego to wybierz formę notarialną)
Oczywiście to jeszcze nie wszystko
Jeśli w takim testamencie notarialnym jednemu z dzieci zapiszesz dom, a drugiemu tylko samochód (o wartości stanowiącej ułamek wartości domu) to tak – w takiej sytuacji tez będzie problem.
Tak więc po czwarte:
jeśli zdarzyłoby się tak, iż powołujesz do dziedziczenia w testamencie kilka osób (albo jeszcze gorzej : powołujesz do dziedziczenia tylko jednego spadkobiercę),a ta osoba umrze wcześniej niż Ty, natomiast Ty nie zmienisz testamentu to tak: niestety mogą być komplikacje.
Oczywiście to zapewne jeszcze nie wszystkie komplikacje, jakie mogłyby wystąpić w sytuacji mało przemyślanego testamentu.
I jeszcze raz: nie – rozporządzenie całym majątkiem za życia – w formie darowizn – też nie rozwiązuje kwestii związanych z dziedziczeniem. Wracamy tu znowu do zagadnienia zachowku.
Widzisz?
To wcale nie jest aż tak proste, jak mogłoby się wydawać.
I zmierzając już do końca tego wpisu:
tak, testament napisany w całości odręcznie będzie ważny.
Podkreślam: w całości pismem odręcznym, nie wystarczy tylko odręczny podpis.
To teraz po piąte:
co z tego, że napiszesz bardzo dobry testament, jeśli zostanie on przypadkiem zniszczony, bądź też całkiem celowo schowany przez kogoś, kto nie zgadza się z jego treścią? Takie sytuacje naprawdę się zdarzają.
Między innymi dlatego powstał rejestr testamentów NORT, gdzie taki testament może być zarejestrowany.
Dlatego też jeszcze raz: zastanów się nad wizytą w kancelarii notarialnej jeśli chcesz zminimalizować ryzyko związane z pisaniem testamentu.
Na szczęście każdą wspomnianą w tym wpisie sytuację można przewidzieć. I można tak napisać testament, aby jak najpełniej oddawał wolę osoby, która ten testament spisuje.
Mówiłam przecież, iż (prawie) zawsze można znaleźć jakieś rozwiązanie?
Nabycie spadku po sześciu miesiącach od śmierci spadkodawcy
Dobra wiadomość: możliwe – zarówno w sądzie, jak i u notariusza.
Do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku można złożyć zawsze.
Aby notariusz mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, muszą być spełnione przesłanki określone w ustawie Prawo o notariacie.
W kancelarii notarialnej muszą też stawić się wszyscy spadkobiercy ustawowi.
Ale: tak jak już kilka razy pisałam:
spraw o stwierdzenie nabycia spadku nie dotyczy przedawnienie.
Co oznacza, iż taką sprawę można “załatwić” nawet po kilku czy kilkunastu latach od śmierci spadkodawcy.
W wielu przypadkach możliwe będzie sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia – w takiej sytuacji nie ma już potrzeby składania w sądzie wniosku o stwierdzenia nabycia spadku.
Tak, wspominałam też, że nie warto tak długo czekać i odkładać przeprowadzenia tej sprawy na tzw. “potem”.
Powodów, dla których nie warto czekać i odkładać przeprowadzenia sprawy spadkowej jest kilka.
Jeden z takich powodów to ryzyko, iż… ktoś ze spadkobierców umrze, a wtedy sprawy mogą się mocno skomplikować.
Nie wspominam już o tym, iż w przypadku działu spadku rozliczenie nakładów i ustalenie wartości poszczególnych składników masy spadkowej może okazać się znacznie trudniejsze.
(do tej kwestii jeszcze powrócę w jednym z kolejnych wpisów)
Tak więc jeszcze raz:
po upływie sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy możesz przeprowadzić sprawę spadkową.
I tak:
są terminy 6 miesięcy, których zdecydowanie nie należy przekraczać.
W sytuacji gdy podjąłeś decyzję, że jednak chcesz spadek odrzucić, zrób to w ciągu sześciu miesięcy od kiedy dowiedziałeś się – jak to stanowi przepis – o swoim powołaniu do dziedziczenia.
To właśnie przykład takiego terminu, którego nie można przekroczyć.
Są też inne terminy 6 miesięcy, o których dobrze jest pamiętać:
na przykład termin do zgłoszenia nabycia spadku w Urzędzie Skarbowym.
Tak, o tym terminie musisz pamiętać – gdy już notariusz sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia, albo gdy sąd orzeknie w twojej sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.
Obecnie obowiązujące przepisy przewidują zwolnienie podatkowe – w przypadku dziedziczenia po osobach z najbliższej rodziny. Konieczne jest jednak zgłoszenie nabycia spadku (na specjalnym, przewidzianym do tego celu) formularzu.
Niegodność dziedziczenia – co to oznacza?
Spadkodawca może wydziedziczyć osoby będące spadkobiercami ustawowymi.
O przyczynach wydziedziczenia pisałam już wiele razy.
Jeśli nie pamiętasz : zobacz co dokładnie stanowi art. 1008 kodeksu cywilnego.
Oprócz przepisów dotyczących wydziedziczenia jest jeszcze coś, o czym warto pamiętać.
Chodzi mianowicie o niegodność dziedziczenia.
Zgodnie z treścią przepisu :
Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeśli:
1/ dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy
2/ podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności
3/ umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego
Tak więc: tu już nie decyduje spadkodawca, ale sąd – jeśli będą spełnione wskazane w treści przepisu przesłanki.
Czyli jak widzisz: chodzi o naprawdę poważne sytuacje.
(o tym, jak rozumieć użyte w treści przepisu określenie “ciężkie przestępstwo” opowiem w osobnym wpisie)
Taki spadkodawca mógłby nawet nie mieć pojęcia, iż ktoś podrobił w jego imieniu testament.
(a w tej sytuacji nie mógłby sam podjąć żadnych działań)
Musisz przyznać, iż byłoby zwyczajnie niesprawiedliwe, gdyby ktoś kto podrobił testament, uzyskiwał znaczące korzyści w oparciu o taki podrobiony testament.
Dlatego właśnie warto pamiętać, iż jest przewidziana w przepisach “niegodność dziedziczenia”.
Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Tak – aby sąd mógł orzec w tej kwestii, ktoś musi wystąpić z taką sprawą do sądu.
I tak : bardzo ważne będzie postępowanie dowodowe.
Czyli: jak coś twierdzisz przed sądem, powinieneś to udowodnić.
Czas na wniesienie takiej sprawy nie jest jednak nieograniczony.
Z treści przepisu wynika, iż:
uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes.
Tak więc – jak widzisz krąg uprawnionych jest dość szeroki.
(no tak, najczęściej w praktyce taką sprawę “zakładają” inne osoby uprawnione do dziedziczenia)
I jeszcze termin do wniesienia takiej sprawy do sądu – bo to dość istotna kwestia.
Osoba ta z takim żądaniem może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem trzech lat od daty otwarcia spadku.
Zgodnie z orzecznictwem:
Niegodność dziedziczenia występuje w sytuacjach wyjątkowych, kiedy postępowanie spadkobiercy jest tak dalece naganne, iż uzasadnia odsunięcie go od dziedziczenia po określonym spadkodawcy. Stąd możliwość uznania spadkobiercy za niegodnego ma miejsce wyłącznie przy zaistnieniu przesłanek enumeratywnie wymienionych w k.c., których istnienie musi zostać należycie udowodnione.
A jak to wygląda procesowo?
Czy można takiej “niegodności” dochodzić w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?
Znowu odpowiedź znajdujemy w orzecznictwie:
Sprawy o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia podlegają rozpoznaniu w procesie, a nie w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
A tak poza tematem…
czy wiesz, że blog istnieje już sześć lat??
Dziedziczenie : testament lub ustawa
Tak, wiem : to oczywiste (nie wiem nawet ile razy już to pisałam)
W sytuacji gdy spadkodawca nie zostawił testamentu, dziedziczenie następuje na podstawie zasad określonych w ustawie.
Zgodnie z treścią przepisu:
Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.
(czyli: nie są przewidziane “umowy o dziedziczenie”)
tak: jest coś takiego, jak umowne zrzeczenie się dziedziczenia, o czym kilka razy już pisałam. To jednak nieco inna historia.
(jeśli masz jakieś wątpliwości w tym temacie, napisz w komentarzach, jeśli będzie taka potrzeba, wkrótce wrócę do tematu)
Tak już jest : albo testament, albo ustawa.
Tak też dokładnie stanowi przepis:
Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.
Ustawa czyli kodeks cywilny, a dokładnie przepisy art. 931 i dalsze.
Wniosek z tego jest też taki:
sąd nie może orzec dowolnie w kwestii tego, kto dziedziczy.
Jeśli nie ma testamentu, dziedziczą spadkobiercy ustawowi.
Może jednak tak być, iż testament jest nieważny.
Na pewno nie będzie ważny “testament” napisany na komputerze i tylko podpisany przez spadkodawcę.
Zgodnie z orzecznictwem:
“w myśl art. 926 § 2 kc dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą. W świetle tego przepisu nie może być wątpliwości, że spadkodawca nie powołał spadkobiercy, o ile sporządzony przez niego testament okazał się nieważny.”
I tak:
prawo spadkowe przewiduje wiele różnych instytucji – zapis, zapis windykacyjny, podstawienie, wydziedziczenie to niektóre z takich właśnie instytucji prawa spadkowego.
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
