Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom.
Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych osobom takim jak Ty – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Zachowek : komu przysługuje
Tak, dziś znowu o zachowku.
I ponownie o tym, kto jest uprawniony, aby wystąpić z takim powództwem.
Tym razem krótko.
Treść przepisu art. 991 kodeksu cywilnego przytaczałam już w wielu wpisach (np. w tym)
Pomimo tego często spotykam się z pytaniem “czy mogę domagać się zasądzenia zachowku”?
Wiem, odpowiedź może Cię rozczarować.
Ale cóż: moja odpowiedź zawsze oparta jest na podstawie przepisów.
Wiele razy już musiałam udzielić tej odpowiedzi.
Krąg uprawnionych do dochodzenia zachowku jest węższy niż krąg spadkobierców ustawowych.
Możliwe, iż w sytuacji gdyby nie było testamentu, byłbyś spadkobierca ustawowym.
Jednak: dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
Inaczej wszak pisanie testamentów nie miałoby sensu.
Jeśli więc rozwiedziona bezdzietna ciocia (której rodzice już nie żyją) zapisała w testamencie cały swój majątek kuzynce, przyjaciółce czy nawet przekazała ten majątek na rzecz fundacji : Ty jako bratanek (bratanica) czy tez siostrzeniec (siostrzenica) nie będziesz mógł skutecznie domagać się zachowku.
Każdy może dowolnie dysponować swoim majątkiem – co oznacza także, iż każdy może napisać testament i w jego treści wskazać dowolna osobę jako spadkobiercę.
Dziedziczenie przez małżonka na podstawie ustawy
Pytanie mogłoby wydawać się proste, a odpowiedź i tak brzmi “to zależy”.
Tym razem chodzi o pytanie “jaki udział w spadku przypada małżonkowi w sytuacji dziedziczenia na podstawie ustawy”.
To jedno z tzw. często zadawanych pytań.
Tak, na to pytanie odpowiedź brzmi “to zależy”.
Zależy od tego, kim są pozostali spadkobiercy.
Troszkę inaczej sytuacja wygląda gdy dziedziczy małżonek wraz z dziećmi, a inaczej gdy dziedziczy małżonek i rodzice spadkodawcy.
Zacznijmy od typowej sytuacji, gdy pozostaje małżonek i dzieci.
Otóż zgodnie z treścią przepisu:
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek;
dziedziczą oni w częściach równych.
Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Tak więc:
– jeśli spadkodawca pozostawił żonę czy męża i dwoje dzieci to każda z tych osób z ustawy dziedziczyć będzie po 1/3.
– w sytuacji gdy spadkodawca pozostawił żonę czy męża i pięcioro dzieci : udział małżonka to 1/4, pozostała część przypada dzieciom w częściach równych
Dziedziczenie ustawowe nie zawsze jest proste
Może być jednak i tak, iż spadkodawca nie miał dzieci, pozostawił za to pozostawił małżonka i rodziców.
Taką sytuację też przewiduje przepis:
W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice.
Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku.
Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Ponadto:
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.
No i w końcu:
W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Takie właśnie są zasady dziedziczenia ustawowego – wprost opisane w kodeksie cywilnym.
Jak więc sam widzisz – to skomplikowane.
Jeśli spadkobierców jest kilkoro: najprawdopodobniej potrzebna będzie jeszcze sprawa o dział spadku.
Uwaga – mówimy tu o dziedziczeniu ustawowym.
W testamencie zawsze możesz napisać, że chcesz, aby to małżonek był jedynym spadkobiercą.
Jeśli się na to zdecydujesz – pamiętaj że jest coś takiego jak zachowek.
Rozważ to, czy są osoby, które byłyby uprawnione do domagania się zachowku.
Dziedziczenie ustawowe gdy była separacja
I jeszcze jedna uwaga:
jeśli sąd orzekł separację (mowa tu o prawomocnym orzeczeniu sądu w przedmiocie separacji) to małżonek już nie będzie dziedziczył z mocy ustawy.
Dział spadku a darowizny dokonane przez spadkodawcę
Dział spadku pomiędzy rodzeństwem zazwyczaj budzi duże emocje.
Jest tak w szczególności w takich sytuacjach, gdy rodzic (spadkodawca) za życia nie przemyślał tej kwestii i nie napisał testamentu.
Nie, akurat ten wpis nie będzie dotyczyć zachowku.
Będzie natomiast o dziale spadku.
Bardzo tak jest, iż spadkobiercami ustawowymi są dzieci spadkodawcy. Wcale nierzadko zdarza się, iż są to dzieci z różnych małżeństw czy związków spadkodawcy.
i nierzadko zdarza się też i tak, z jedno z tych dzieci otrzymało wcześniej od tego właśnie spadkodawcy pewien składnik majątkowy o bardzo dużej wartości – np. mieszkanie.
A przecież fakt otrzymania takiej darowizny nie zmienia porządku dziedziczenia ustawowego. I ten obdarowany nadal pozostaje spadkobiercą ustawowym.
Będąc tym spadkobiercą ustawowym, który nie otrzymał żadnej darowizny pomyślałbyś, że to niesprawiedliwie, prawda?
Brat czy siostra dostał wcześniej mieszkanie od rodzica, a teraz i tak będzie uczestniczyć w podziale pozostawionego majątku, który to majątek do podziału może wcale nie być już teraz bardzo duży.
Ustawodawca przewidział takie sytuacje.
I dał temu wyraz w przepisie, który zaraz tu przytoczę.
Tylko najpierw jeszcze raz wspomnę, iż :
mówimy tu o dziedziczeniu ustawowym. I o sytuacji, gdy tymi spadkobiercami ustawowymi są zstępni (ewentualnie zstępni i małżonek)
Zobacz więc teraz co dokładnie stanowi przepis kodeksu cywilnego.
Zgodnie z treścią przepisu:
Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.
Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową także na spadkobiercę ustawowego niewymienionego w paragrafie poprzedzającym.
Czy każda darowizna podlega zaliczeniu?
Kto jest uprawniony do dochodzenia zachowku?
Zachowek to źródło nieustannych pytań i wątpliwości,no i jeden z tych tematów,które w przypadku prawa spadkowego budzą spore emocje.
I w sumie ja to nawet rozumiem.
Wiem, kolejny wpis miał dotyczyć już innej tematyki, ale … następne wpisy już na pewno dotyczyć innych zagadnień.
Pozostaje tylko pytanie, czy jest większe zapotrzebowanie na wpis o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, czy też na wpis o pianiu testamentów.
Zachowek (jak i prawo spadkowe) są uregulowane przepisami znajdującymi się w kodeksie cywilnym.
Przepis dotyczący zachowku przytaczałam już wielokrotnie:
A chodzi o art. 991 kodeksu cywilnego.
Zgodnie z treścią tego przepisu:
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Teoretycznie przytoczony przepis wydaje się być jasny, jednak…
Niewiele jest przepisów tak prostych, iż żadnych wątpliwości nie budzą.
Kto może skutecznie domagać się zasądzenia zachowku?
W treści przepisu jest mowa o zstępnych, małżonku i rodzicach spadkodawcy.
Ale nie oznacza to, iż wszystkie wymienione osoby mogą jednocześnie występować z pozwem o zachowek.
Przepis posługuje się określeniem : “którzy byliby powołani do spadku z ustawy”.
Zasady dziedziczenia ustawowego określa art. 931 i kolejne kodeksu cywilnego.
Z treści art. 931 k.c. wynika iż:
W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek.
Sytuacje faktyczne mogą być tu bardzo różne:
Jeśli spadkodawca pozostawił dzieci i rodziców, to z ustawy dziedziczyłyby dzieci, tak więc to one będą mogły wnosić o zachowek. Oczywiście jeśli są małoletnie to nie działają same w swoim imieniu.
Jeśli spadkodawca pozostawił dzieci i wnuki, to do domagania się zachowku także będą uprawnione te dzieci (wnuki zaś nie – jeśli żyje ich rodzic)
Może być też tak, iż spadkodawca pozostawił rodziców i rodzeństwo.
(a żony/męża czy swoich dzieci nie miał)
W takiej sytuacji może wchodzić w grę domaganie się zachowku przez rodziców.
A może spadkodawca pozostawił tylko wnuka i rodziców?
Jak więc widzisz : różnych sytuacji jest tu naprawdę sporo.
I tak: nieformalny partner czy partnerka (konkubent, konkubina, narzeczony, narzeczona) nie są spadkobiercami ustawowymi. W żadnej sytuacji nie dziedziczą z mocy ustawy. Tym bardziej więc nie może być mowy o dochodzeniu zachowku.
Są problemy i wątpliwości? Są też i rozwiązania.
A jedno z takich rozwiązań to:
Tak: dobrze pomyślałeś. Przemyślany testament może rozwiązać sporo problemów.
Tylko trzeba… napisać taki testament.
I tu jedna uwaga:
zagadnienie to było wprawdzie przedmiotem osobnego wpisu, ale kwestia ta wciąż nie jest oczywista.
W treści przepisu nie ma mowy o rodzeństwie spadkodawcy, tak więc rodzeństwo spadkodawcy (ani tym bardziej dzieci rodzeństwa) nie są uprawnieni do dochodzenia zachowku.
I jeszcze coś ważnego:
roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu, trzeba wnieść pozew do sądu zanim roszczenie będzie przedawnione.
Sprawy o zachowek nie są proste.
Nie jesteś pewien, czy jesteś uprawniony do domagania się zachowku?
Napisz do mnie.
Adres mailowy znajdziesz dokładnie w tym miejscu
Jeśli do mnie napiszesz – przeanalizuję sytuację i zobaczę co można zrobić w Twojej sprawie.
Zachowek: jaki udział?
Ostatni wpis był o zachowku, tak więc ten dzisiejszy będzie o … tak: o zachowku.
Ten wpis będzie jednak nieco krótszy niż ostatni, a potem będą już wpisy dotyczące innych zagadnień.
Zachowek jest uregulowany w kodeksie cywilnym – a dokładnie w art. 991 i dalszych k.c.
Zgodnie z treścią przepisu:
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Tak dokładnie brzmi przepis.
Przepis wydaje się być jasny, ale… masz rację: wydaje się być jasny.
Chyba niewiele jest przepisów, które nie budzą absolutnie żadnych wątpliwości…
A jeśli chodzi o ten właśnie przytoczony powyżej przepis – jedna z takich wątpliwości dotyczy tego, w jakiej dacie ma być spełniony wymóg małoletniości czy też wymóg trwałej niezdolności do pracy. A możliwości mogłoby być w tym zakresie kilka. Przykłady takich dat to np. data otwarcia spadku, data ogłoszenia testamentu, data uprawomocnienia się postanowienia w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku…
A to pewnie jeszcze nie wszystko.
Często jest tak, iż sam przepis nie zawiera odpowiedzi na każde pytanie.
W takich sytuacjach najczęściej trzeba szukać odpowiedzi w orzecznictwie.
I tak też właśnie jest i tym razem.
Orzeczeń Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych dotyczących zachowku jest bardzo wiele.
Można więc spodziewać się, iż odpowiedź i na to pytanie znajdziemy w orzecznictwie.
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
