Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Uczę też jak w przemyślany i świadomy sposób przekazać majątek następcom.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom. Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Dziedziczenie w małżeństwach bezdzietnych – raz jeszcze
Pisałam już o tym, ale wciąż kwestia ta budzi wątpliwości.
Więc postanowiłam napisać raz jeszcze, aby je ostatecznie wyjaśnić.
W przypadku małżeństw, które nie mają dzieci, szczególnie istotne jest uregulowanie kwestii dziedziczenia. Otóż wcale nie jest tak, aby po śmierci jednego z małżonków w takim małżeństwie drugi z nich „automatycznie” dziedziczył wszystko.
Nie jest tak i raczej nie będzie.
W sytuacji gdy małżonkowie nie mają dzieci, po śmierci jednego z nich (zakładając, iż zmarły małżonek nie pozostawił testamentu) drugi z małżonków dziedziczy – na podstawie ustawy – tylko połowę spadku.
A co z drugą połową?
Dziedziczą ją rodzice, a w dalszej kolejności rodzeństwo zmarłego małżonka.
Jest tak nawet wtedy, gdy rodzice czy rodzeństwo nie mieli żadnego udziału w powstaniu wspólnego majątku małżonków… A nawet w sytuacji gdy przez wiele lat nie utrzymywali ze sobą żadnych kontaktów.
Cóż, takie rozwiązanie niestety powoduje w praktyce wiele problemów.
Zaczynając od tego, iż w – sytuacji gdy małżonkowie nie utrzymywali kontaktów z rodzicami czy rodzeństwem jednego z nich – problemem może już być ustalenie ich adresów, aby móc podać je we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku…
Jeśli już uda się te adresy ustalić i sąd stwierdzi nabycie spadku przez drugiego z małżonków oraz rodziców (rodzeństwo) zmarłego małżonka pozostanie kwestia dokonania działu spadku – czyli „podzielenia się” odziedziczonym majątkiem.
A nie są to sprawy łatwe i przyjemne – zwłaszcza, gdy między spadkobiercami dojdzie do nieporozumień – np. w kwestii wartości poszczególnych składników masy spadkowej.
Sprawy takie są tym trudniejsze, gdy małżonkowie prowadzili wspólnie firmę…
Na pewno więc małżonkowie nie posiadający dzieci powinni wspólnie poważnie zastanowić się nad najlepszym dla nich rozwiązaniem.
Przede wszystkim warto rozważyć sporządzenie testamentów. Każdy z małżonków może wskazać w swoim testamencie drugiego małżonka jako jedynego spadkobiercę.
Jednak nawet prawidłowo sporządzony testament nie rozwiązuje jeszcze zupełnie problemu.
A dlaczego?
Przede wszystkim ze względu na prawo do zachowku, które przysługiwać będzie rodzicom zmarłego bezdzietnie małżonka.
Choć obliczanie zachowku będzie przedmiotem jeszcze niejednego wpisu, musisz wiedzieć, iż nie są to wcale kwoty symboliczne – zdarza się, iż aby spłacić należną kwotę tytułem zachowku na rzecz rodziców zmarłego małżonka (powiększoną ponadto o koszty i odsetki – jeśli dojdzie do sprawy sądowej o zachowek) żyjący małżonek będzie musiał nawet np. sprzedać nieruchomość, której stał się właścicielem wskutek dziedziczenia.
Co można więc zrobić?
W pewnych sytuacjach rozwiązaniem może być wydziedziczenie rodziców. Jednak, aby wydziedziczenie to było skuteczne, muszą zaistnieć konkretne powody, nie wystarczy po prostu napisać w testamencie, że się kogoś wydziedzicza.
Każda sytuacja jest inna, a podejmując decyzje w kwestiach majątkowych zawsze warto robić to świadomie – wszak jak wiadomo nieznajomość prawa szkodzi…
Zmiana i odwołanie testamentu
Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym i choćby tylko z tego względu powinieneś dokładnie przemyśleć, kogo wskazać w treści testamentu jako swojego spadkobiercę.
Często jednak testament jest sporządzany w określonych okolicznościach- np. pod wpływem silnych emocji. Po napisaniu testamentu testator dochodzi jednak do wniosku, iż decyzja była zbyt pochopna i zaczyna się zastanawiać, czy można to jeszcze „odkręcić”.
Zmiana czy nawet odwołanie testamentu pozostaje jedynie w gestii osoby, która testament ten sporządziła.
Co więcej nie musi zajść żaden specjalny powód, aby zmienić czy odwołać testament.
Zmiany czy odwołania testamentu musisz dokonać jednak osobiście. Tak jak nikt nie może za Ciebie testamentu napisać, tak i nikt inny nie może go w Twoim imieniu zmienić czy odwołać.
Jako testator możesz więc zawsze sporządzić kolejny testament (najlepiej, aby w jego treści wskazać wprost, czy jest to równoznaczne ze zmianą lub odwołaniem testamentów wcześniejszych).
Nie jest jednak konieczne sporządzanie nowego testamentu.
Możesz też po prostu zniszczyć wcześniejszy testament pisany własnoręcznie albo testament taki pozbawić cech, od których zależy jego ważność – choćby poprzez oderwanie fragmentu kartki z podpisem.
Czasem zdarza się też tak, iż pomimo istnienia więcej niż jednego testamentu, ich treść nie pozostaje ze sobą w sprzeczności. Np. w pierwszym testamencie powoływany jest spadkobierca, a w kolejnym (notarialnym) testamencie sporządzający testament zamieszcza np. zapis windykacyjny.
A czy testament notarialny także można zmienić lub odwołać?
TAK.
Możliwość zmiany testamentu jest niezależna od formy, w jakiej testament został sporządzony.
A czy kolejny testament też można zmienić czy odwołać?
Można, nie ma w tej kwestii żadnego „limitu”.
A co w sytuacji gdy skutecznie odwołam testament i nie napiszę nowego?
Wtedy dziedziczenie nastąpi na podstawie reguł wskazanych w ustawie.
A czy mogę odwołać tylko niektóre postanowienia testamentu?
TAK, te które tylko chcesz
Dział spadku – czy można go przeprowadzić po pięciu latach?
Z taką wątpliwością jednego z klientów ostatnio się zetknęłam i dlatego postanowiłam coś o tym napisać.
Otóż przeprowadzić dział spadku można zawsze – nie tylko po pięciu latach, ale nawet po dziesięciu czy dwunastu.
Inną rzeczą jest to, iż po upływie kilku (kilkunastu) lat mogą powstać (i w praktyce prawie zawsze powstają) trudności dowodowe chociażby tylko co do nakładów na nieruchomość, która wchodziła w skład spadku…
Jeśli więc bezpośrednio po sprawie o stwierdzenie nabycia spadku spadkobiercy nie zdecydowali się na podział majątku w drodze umownej, lub też nie wystąpili z właściwym wnioskiem do sądu, będą mogli zrobić to po latach.
Odwlekając jednak przeprowadzenie działu spadku, musisz mieć jednak jeszcze na względzie i to, że w tzw. międzyczasie któryś ze współwłaścicieli także może umrzeć, a szukanie jego spadkobierców może okazać się bardzo kłopotliwe (poza tym, jak już spadkobiercy zmarłego współwłaściciela zostaną odnalezieni – praktyka pokazuje, że im więcej współwłaścicieli, tym trudniej dojść do porozumienia)
A co do terminu pięcioletniego – w takim terminie przedawnia się roszczenie o zachowek .
(obecnie termin ten wynosi pięć lat, przed nowelizacją prawa spadkowego, która weszła w życie w październiku 2011r. termin przedawnienia był krótszy i wynosił trzy lata)
Testament wspólny – dlaczego nie należy go sporządzać
Każdy, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych może sporządzić testament.
Pamiętaj jednak, iż zgodnie z prawem spadkowym testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.
Tak więc testament wspólny, sporządzony przez dwie osoby – choćby byli to małżonkowie – będzie nieważny, nie odniesie więc zamierzonego skutku w postaci rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci.
Taki przepis prawa spadkowego może na pierwszy rzut oka wydać się dziwny, ale jest jednak logiczny i uzasadniony.
Testament (aby był ważny) musi być spisany własnoręcznie – a przecież dwie osoby nie mogą jednocześnie spisać tego samego testamentu…
Poza tym dość rzadko zdarza się, aby dwie osoby (które miałyby razem napisać ten testament) zmarły dokładnie w tej samej chwili…
Zdarzyć się może, co prawda iż np. oboje małżonkowie umierają tego samego dnia, ale w odstępie kilku godzin, lecz to już zupełnie inna sprawa.
Jeśli więc oboje małżonkowie chcą, aby dziedziczył po nich np. ich wnuk, każde z nich musi sporządzić osobny testament.
Zachowek, czyli co dla pominiętego w testamencie?
Spadkodawca może w testamencie rozporządzić swoim majątkiem w dowolny sposób.
(oczywiście jeśli zdecyduje się ten testament spisywać)
Spadkodawca może też w tym testamencie cały swój majątek przeznaczyć zupełnie obcej osobie.
Albo nawet wskazać jako spadkobiercę osobę prawną.
Jako spadkobierca nie masz żadnego wpływu na to na to, czy spadkodawca testament ten sporządzi, ani też nie Ty decydujesz o treści tego testamentu.
Jednak nawet gdy ktoś z najbliższej rodziny wskaże w testamencie jako spadkobiercę zupełnie obcą osobę, nie musi to jeszcze oznaczać, że zostaniesz z niczym.
Zabezpieczeniu interesów najbliższej rodziny w sytuacji, gdy spadkodawca np. na mocy testamentu rozdysponował swój majątek z pominięciem członków najbliższej rodziny (w szczególności współmałżonka i dzieci) służy instytucja zachowku.
(jest to jedna z bardziej skomplikowanych instytucji prawa spadkowego, szczególnie skomplikowane bywa obliczanie wysokości zachowku i z tego względu zachowek będzie jeszcze przedmiotem wielu wpisów)
Przypomnieć tu tylko muszę, iż czym innym jest pominięcie w treści testamentu, czym innym natomiast wydziedziczenie.
Osoba pominięta (nieuwzględniona) w treści testamentu może domagać się zapłaty zachowku, osoba skutecznie wydziedziczona w treści testamentu – już nie.
Zgodnie z art. 991 kodeksu cywilnego:
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.
Tak sformułowany przepis oznacza, iż zachowek w pierwszej kolejności „przysługuje” zstępnym- czyli dzieciom (ewentualnie wnukom) spadkodawcy oraz małżonkowi.
Z przepisu tego wynika, iż rodzice spadkodawcy nie mogą wystąpić o zachowek sytuacji, gdyby spadkodawca pozostawił dzieci lub wnuki.
Pamiętaj : nawet jeśli ktoś z najbliższej rodziny nie uwzględnił Cię w testamencie, nie zawsze musi to jeszcze oznaczać, że nic nie dostaniesz…
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
