Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom.
Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych osobom takim jak Ty – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Nieprawdziwy powód wydziedziczenia w testamencie
Wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego można tylko w testamencie. I aby wydziedziczenie było skuteczne, przyczyna wydziedziczenia musi być prawdziwa. Nie można tego spadkobiercy wydziedziczyć tak po prostu. Może to wydaje Ci się dziwne, bo to przecież Twój majątek. A skoro to Twój majątek to możesz nim dowolnie dysponować. W sumie tak. W testamencie możesz wskazać dowolna osobę. Ale wydziedziczyć małżonka czy dziecko możesz tylko wtedy, gdy zachodzą przesłanki opisane w kodeksie cywilnym. Tak, nie można skutecznie wydziedziczyć kogoś tylko dlatego bo tak właśnie chcesz. Wiesz już zapewne, iż pominięcie w testamencie nie jest wydziedziczeniem.
No dobrze: to kiedy jednak można kogoś wydziedziczyć?
Podstawy wydziedziczenia – co wynika z przepisów?
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
Tak właśnie brzmi przepis.
I jeszcze coś istotnego:
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.
Nieprawdziwy powód wydziedziczenia – orzecznictwo
Możesz uznasz, że przepis kodeksu jest dość zwięzły? Cóż, faktycznie tak jest. Ale od czego jest orzecznictwo?
“Aby wydziedziczenie było skuteczne spadkodawca winien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. Oznacza to, że przyczyna wydziedziczenia powinna zostać w testamencie sformułowana in concreto – być jednoznacznie sformułowana i opisana, z powołaniem się na konkretne przypadki, a nie podana in abstracto, bez odwołania się do konkretnych przykładów.”
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 września 2020 r. sygn. akt I ACa 49/19)
Ewentualna nieskuteczność wydziedziczenia wynikająca z niespełnienia wymagań zawartych w art. 1008 k.c. i art. 1009 k.c. pozostaje bez wpływu na ważność pozostałych rozporządzeń testamentowych i jako taka nie podlega badaniu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona od dziedziczenia ustawowego, ale może domagać się należnego jej zachowku. Skoro wadliwe wydziedziczenie nie wywołuje skutku zamierzonego przez ustawodawcę, uprawniony może dochodzić zachowku powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia.
Bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona z dziedziczenia ustawowego, może jednak domagać się należnego jej zachowku, powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia.
(Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2020 r. sygn. akt II CSK 574/19)
Niedopełnienie kontaktów – orzecznictwo
Zastanawiasz się jak to jest z tym niedopełnianiem obowiązków? Odpowiedź jest oczywiście w orzecznictwie:
Może tak być, iż faktycznie tego kontaktu nie było. Tylko… pozostaje kwestia co w sytuacji gdy to spadkodawca wcale żadnego kontaktu nie chciał, a potem wydziedziczył np. syna z powodu braku kontaktu.
I znowu trzeba szukać odpowiedzi w orzecznictwie:
Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych, stanowiące podstawę wydziedziczenia (art. 1008 pkt 2 i 3 k.c.) to zawinione zachowanie potencjalnego spadkobiercy charakteryzujące się długotrwałością i powtarzalnością, pozostające w wyraźnej sprzeczności z urzeczywistnianą wolą i oczekiwaniami spadkodawcy. Jeżeli jednak spadkodawca wyrażał swoim zachowaniem wolę zerwanie kontaktów z rodziną i brak chęci ich nawiązania, nie może później dokonać wydziedziczenia z powodu braku więzów rodzinnych.
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2019 r., sygn. akt IV CSK 661/18)
Wskazanie przyczyny w testamencie
I jeszcze jedno orzeczenie co do wydziedziczenia.
Powtarzałam wiele razy: dobrze się zastanów, jak sformułujesz testament w zakresie wydziedziczenia.
Zobacz, jakie jest stanowisko Sądów Apelacyjnych:
Przyczyna wydziedziczenia musi jasno wynikać z treści testamentu!
Skuteczność wydziedziczenia wymaga, zgodnie z treścią art. 1008 i 1009 k.c., zarówno wskazania przez spadkodawcę w testamencie przyczyny wydziedziczenia, należącej do jednej z przyczyn zawartych w zamkniętym katalogu z art. 1008 k.c., jak i rzeczywistego istnienia wskazanych przez spadkodawcę okoliczności. Należy przy tym podkreślić, że podstawą do ustalenia przyczyny wydziedziczenia może być tylko treść testamentu, w którym spadkodawca ma obowiązek określić powody swojego rozporządzenia pozbawiającego wydziedziczonego zarówno prawa do spadku, jak i prawa do zachowku. Spadkobierca pozwany w sprawie o zachowek ma zatem obowiązek udowodnienia, że rzeczywiście zaistniały okoliczności wskazane przez spadkodawcę w testamencie, zaś rolą sądu jest także ocena, czy okoliczności te należą do jednej z przesłanek wskazanych w art. 1008 k.c. Nawet bowiem, gdyby w rzeczywistości istniała przyczyna uzasadniająca wydziedziczenie, ale spadkodawca tej przyczyny nie wskazał w testamencie jako podstawy wydziedziczenia, rozrządzenie spadkodawcy w tym zakresie nie byłoby skuteczne.
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 listopada 2013 r. sygn. akt VI ACa 578/13)
Pułapki jeśli chodzi o wydziedziczenie
I jeszcze jedna kwestia: wydziedziczenie dziecka nie oznacza wydziedziczenia jego dzieci, a twoich wnuków!
I taki małoletni wnuk jest w znacznie lepszej sytuacji, jeśli chodzi o wysokość zachowku.
Widzisz sam, jakie to skomplikowane:)
Chcesz kogoś wydziedziczyć? Dobrze się zastanów nad konsekwencjami.
Może są lepsze rozwiązania, aby zrealizować swój cel?
Warto wiedzieć, że istnieje coś takiego jak wydziedziczenie – ale dobrze też jest wiedzieć, jak stosować przepisy.
Napisałeś testament, ale np. po przeczytaniu tego wpisu chcesz zmienić nieco jego treść? Możesz to zrobić!
A Ty? Co sądzisz o wydziedziczeniu? Rozważałeś wydziedziczenie kogoś w testamencie? A może to zrobiłeś?
Albo przeciwnie: może to Ty dowiedziałeś się, że zostałeś wydziedziczony?
Jeśli chcesz, podziel się swoim doświadczeniem w komentarzach.
A jeśli potrzebujesz mojej pomocy w sprawie spadkowej: napisz do mnie wiadomość!
Czy coś mi się należy po śmierci teściowej?
“Teściowa to bardzo zamożna osoba. Zawsze miała dużo pieniędzy. Jej syn, a mój mąż jest jedynakiem. Niestety teściowa odmawia nam pomocy finansowej, a ta pomoc naprawdę by się przydała. Przy trójce dzieci nie jest nam lekko, a mąż nie zarabia dużo. Poza tym, jak teściowa zrobi testament na rzecz męża, to on szybko te pieniądze przepuści… I ja z dziećmi znowu zostanę z niczym… Czy coś można w tej sytuacji zrobić? Czy ja lub dzieci będziemy dziedziczyć po teściowej?
Cóż, z życiowego punktu widzenia trudna sytuacja.
Może od razu pomyślałeś: oczywiście, że nie! I coś w tym jest, ale jak zawsze odpowiedź brzmi: to zależy!
Czy dostanę coś po śmierci teściowej?
wracając do pytania postawionego w tytule wpisu – przeanalizujmy różne sytuacje.
dziedziczenie testamentowe
każdy może napisać testament i w jego treści wskazać jako spadkobiercę dowolną osobę. Można też wskazać jako spadkobiercę zięcia lub synową. dalszym aspektem jest aspekt podatkowy, no ale wskazać jako spadkobiercę można każdego. prawo spadkowe przewiduje cały szereg różnych instytucji: można zrobić np. zapis windykacyjny na rzecz dowolnej osoby, także zięcia lub synowej.
W sytuacji braku testamentu ma miejsce dziedziczenie w oparciu o przepisy ustawy czyli kodeksu cywilnego.
dziedziczenie ustawowe
jeśli teściowa umrze i okaże się, że nie napisała testamentu:
dziedziczyć będzie jej syn. Synowa nie dziedziczy z mocy ustawy.
Co więcej: odziedziczony majątek jest majątkiem osobistym danego małżonka. I jest tak niezależnie od ustroju majątkowego. A to oznacza, iż małżonek może samodzielnie dysponować swoim majątkiem.
No dobrze, a wnuki? Czy wnuki dziedziczą po babci na podstawie ustawy?
I znowu w takiej sytuacji odpowiedź brzmi: to zależy. Jeśli w dacie śmierci babci będzie żył ich ojciec, a syn babci – wnuki nie dziedziczą.
Może tak być, iż to ojciec dzieci, a syn babci umrze wcześniej niż babcia. W takiej sytuacji jest już inaczej. Wtedy wnuki dziedziczą wspólnie w miejsce ich zmarłego wcześniej ojca.
Ale jeśli ten ojciec, a syn babci żyje: tylko on dziedziczy na podstawie ustawy (tak, gdyby babcia miała męża, byłoby inaczej, ale w tej sytuacji zakładamy że nasza babcia jest już wdową)
Tak, jasne: babcia może napisać testament i wskazać wnuki jako spadkobierców.
Co więcej: w oparciu o przepisy kodeksu rodzinnego babcia może wskazać w treści testamentu, aby to inna osoba, niż matka dzieci zarządzała majątkiem odziedziczonym przez dzieci.
Czyli reasumując:
Z mocy ustawy mąż dziedziczy po swojej matce – jeśli nie będzie testamentu.
Będzie to majątek osobisty męża. ALE: tak, w przyszłości Ty – jako żona – będziesz dziedziczyć po swoim mężu.
(oczywiście zakładając, iż mąż nie wskaże w testamencie innego spadkobiercy, a Wy dalej będziecie małżeństwem)
Skomplikowane? Trochę tak. Dobrze jest jednak znać przepisy, nawet jeśli wolałabyś, aby było inaczej.
Cóż, jak wiadomo nieznajomość prawa szkodzi.
Masz swoje spostrzeżenia? Podziel się nimi w komentarzach.
Potrzebujesz mojej pomocy? Napisz do mnie wiadomość.
Jak wykazać, że jestem spadkobiercą?
Odziedziczyłeś spadek. Jesteś więc spadkobiercą. Zapewne prędzej czy później będziesz chciał pozałatwiać wszystkie sprawy spadkowe, np. udać się do banku, gdzie spadkodawca miał konto. Tylko sam fakt, iz powiesz że jesteś spadkobiercą nie wystarczy. Nawet fakt, iż pokażesz akt zgonu spadkodawcy czy nawet testament sporządzony na twoją rzecz nie wystarczy.
Może to dla Ciebie dziwne, że testament też nie wystarczy? No niestety – ale widzisz: testamentów może być wiele. I kilka osób mogłoby przyjść do banku czy innego urzędu ze swoim testamentem. Tak jednak być nie może.
Aby załatwić sprawy po zmarłej osobie potrzebujesz dokumentu, z którego jasno wynika, iż jesteś spadkobiercą. I możesz zapytać teraz co to za dokumenty i czy łatwo je zdobyć?
Dokumenty potwierdzające prawo do spadku są dwa.
Jeden może sporządzić notariusz, drugi zaś uzyskasz po przeprowadzeniu sprawy w sądzie.
Akt zgonu spadkodawcy i testament to za mało. Potrzebujesz dokumentu potwierdzającego Twoje prawo do spadku.
akt poświadczenia dziedziczenia
to właśnie dokument, który może sporządzić notariusz.
Nie jest to jednak możliwe w każdym przypadku. Szczegółowo przesłanki określone są w ustawie Prawo o notariacie. Przede wszystkim spadkobiercy nie mogą być skonfliktowani – w takiej sytuacji zostaje sąd. Jeśli jest np. kilka testamentów o różnej zupełnie treści, ważność testamentu budzi wątpliwości – niestety trzeba liczyć się z koniecznością przeprowadzenia sprawy sądowej.
W skład spadku wchodzi nieruchomość? Będzie potrzeba aby dokonać wpisu nowego właściciela czy też nowych właścicieli do księgi wieczystej. Aby było to możliwe musisz dysponować dokumentem potwierdzającym Twoje prawo do spadku.
Duża zaleta to szybkość przeprowadzenia sprawy. Nie trzeba w takiej sytuacji czekać na wyznaczenie terminu rozprawy ani też na uprawomocnienie się orzeczenia sądu.
I tak – sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia jest możliwe zarówno gdy chodzi o dziedziczenie ustawowe, jak i dziedziczenie na podstawie testamentu. Tylko jak już wspomniałam powyżej: nie może być mowy o konflikcie między spadkobiercami i sporze co do ważności testamentu.
Oczywiście – spadkobiercy muszą być znani (nie zawsze krąg spadkobierców jest oczywisty),brak kontaktu z jednym choćby ze spadkobierców niestety uniemożliwi formę notarialną potwierdzenia dziedziczenia.
postanowienie sądu
takimi sprawami zajmują się wydziały cywilne w sądach rejonowych.
Nie może być to dowolny sąd – właściwy jest sąd według ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy.
W każdej sytuacji można złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku – także (zwłaszcza) wtedy gdy jest kilka testamentów, ktoś podważa ważność testamentu, czy w sytuacji gdy spadkobiercy nie sa znani z miejsca pobytu.
Sąd ma wiele możliwości – przede wszystkim przeprowadza postępowanie dowodowe – może np. dopuścić dowód z opinii biegłego sądowego np. co do autentyczności pisma ręcznego czy stanu psychicznego spadkodawcy w dacie spisywania testamentu. Sąd może też np. poszukiwać spadkobierców poprzez ogłoszenie w prasie. Tak więc możliwości, jakie ma sąd jest sporo.
Niestety sprawy sądowe mają to do siebie, iż zazwyczaj trwają dość długo – samo oczekiwanie na wyznaczenie rozprawy może już potrwać kilka miesięcy.
Jeśli chodzi o sprawę sądową: jeden ze spadkobierców składa wniosek w sądzie. We wniosku tym wskazuje wszystkich pozostałych spadkobierców ustawowych. Sąd następnie doręcza odpisy wniosków uczestnikom postępowania.
W każdej sytuacji – zarówno w sądzie, jak i u notariusza potrzebujesz dokumentów – przede wszystkim odpisów aktu stanu cywilnego. Na pewno potrzebny będzie odpis aktu zgonu spadkodawcy oraz odpisy aktów urodzenia (ewentualnie odpisy aktów ślubu) spadkobierców. Jest to potrzebne, aby wykazać pokrewieństwo ze spadkodawcą. To Ty wnosząc wniosek do sądu musisz zadbać, aby dołączyć takie odpisy. Nie dysponujesz takimi odpisami? Skontaktuj się w tej sprawie z Urzędem Stanu Cywilnego.
I jeszcze na koniec odpowiedź na pytanie, które często zadają czytelnicy:
tak, możliwe jest uzyskanie większej liczby odpisów postanowienia czy też wypisów aktu notarialnego.
Może być to nawet niezbędne: aby złożyć wniosek o wpis nowego właściciela do księgi wieczystej konieczne jest dołączenie do wniosku takiego dokumentu.
Masz pytania? Zostaw je w komentarzach.
Potrzebujesz mojej pomocy? Napisz do mnie wiadomość!
Od kiedy liczy się termin na zgłoszenie nabycia spadku?
Okoliczność nabycia spadku trzeba zgłosić do Urzędu Skarbowego. To już chyba większość spadkobierców wie. Ale kwestia już nie tak oczywistą pozostaje to, od jakiej daty liczyć termin na zgłoszenie faktu odziedziczenia spadku. Wiele osób myśli, iż termin ten “biegnie” od daty śmierci spadkodawcy. Ale czy tak faktycznie jest?
Potwierdzenie nabycia spadku może nastąpić po przeprowadzeniu sprawy sądowej lub w kancelarii notarialnej.
Doprecyzowując: w sądzie przeprowadzenie spawy spadkowej jest możliwe zawsze. Aby notariusz mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia muszą być spełnione przesłanki określone w ustawie Prawo o notariacie. Oczywiście: pisałam już o tym i na pewno wrócę do tematu, jeśli tylko będą pytania dotyczące tego zagadnienia.
Ale wracając do tematu: czy każdy musi płacić podatek? Czy każdy musi zgłosić nabycie spadku?
Może wiesz, a może się już domyślasz: nie każdy spadkobierca będzie płacił podatek od spadku.
Kto jest zwolniony z podatku od spadków?
Zgodnie z przepisami ustawy członkowie najbliższej rodziny są zwolnieni z podatku od odziedziczonego majątku – jeśli zgłoszą fakt nabycia spadku.
Ustawa dokładnie stanowi, o kogo chodzi w kwestii tego zwolnienia:
Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:
Nabycie spadku: termin zgłoszenia w urzędzie skarbowym
Nie każdy będzie płacił podatek od spadku. Ale zgłosić nabycie spadku już trzeba. Żona i dzieci spadkodawcy też zgłaszają nabycie spadku w US.
W przypadku żony czy męża będzie to formularz SDZ2, w przypadku dalekiej rodziny czy osób niespokrewnionych inny formularz – ale fakt nabycia spadku zgłaszamy na przygotowanych konkretnych formularzach – znajdziesz je bez trudu np. na stronach urzędów skarbowych.
To co ma znaczenie – i to duże znaczenie – to zachowanie terminu. Nie zostawiaj tego zgłoszenia na ostatni możliwy moment. Skutki przekroczenia terminu mogą być dotkliwe.
Czy można odrzucić spadek na rzecz konkretnej osoby?
“Chciałbym odrzucić spadek, ale nie tak po prostu, ale na rzecz młodszego brata. czy tak się da i czy ktoś się musi na to zgodzić? Nie, spadkodawca nie miał długów, ale nie chcę udziału w mieszkaniu, bo obiecałem bratu, że to mieszkanie będzie dla niego” To jedno z pytań, które niedawno zadał mi czytelnik.
To dość częsta wątpliwość, tak więc przeanalizujmy sytuację i zobaczmy co dokładnie stanowi przepis.
Odrzucenie spadku według kodeksu cywilnego
Spadkobierca może spadek przyjąć, ale może też spadek odrzucić. Osoba dorosła decyduje o tym samodzielnie. W imieniu dziecka spadek odrzucają rodzice.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
Oświadczenie takie może być złożone w kancelarii notarialnej.
Wracając do pytania postawionego w tytule wpisu: czy można odrzucić spadek na rzecz innej osoby – np. brata czy siostry?
Czy przepis stanowi o tym wprost? Cóż, może sam przepis nie, ale orzecznictwo Sądu Najwyższego już tak.
Oświadczenie spadkobiercy na posiedzeniu sądowym – w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku i o dział spadku – że zrzeka się wszelkich praw spadkowych na rzecz współspadkobierców, nie ma znaczenia prawnego. Prawo nie zna odrzucenia spadku na rzecz określonej osoby.
To dość stare orzeczenie Sądu Najwyższego, ale wciąż jeszcze aktualne.
Odrzucić spadek można dopiero po śmierci spadkodawcy. A czy można zrobić cokolwiek jeszcze za życia (przyszłego) spadkodawcy?
Wiadomo, zawsze można znaleźć jakieś rozwiązanie!
Czy wiesz, że jest coś takiego, jak “zrzeczenie się dziedziczenia”? I nie, to naprawdę nie jest to samo.
Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa, którą przyszły spadkodawca zawiera w formie notarialnej z przyszłym spadkobierca.
Co będzie gdy odrzucę spadek?
tu pozostaje pytanie, czy masz dzieci. Jeśli tak, to Twoje dzieci “wchodzą” na Twoje miejsce. Dzieci są małoletnie? W takiej sytuacji może być to całkiem spory problem.
W sytuacji gdy małoletnie dziecko zostanie współwłaścicielem nieruchomości: może to oznaczać spore problemy, w szczególności konieczność uzyskiwania zgody sądu na praktycznie każdą czynność prawną.
Co będzie gdy jednak nie odrzucę spadku?
A co gdy jednak nie odrzucę tego spadku, a chcę aby to brat był jedynym właścicielem?
Nie odrzucasz spadku. Dziedziczysz Ty i brat. Chcesz, aby to brat został jedynym właścicielem mieszkania. Czy tak się da?
Tak! da się. Można np. rozważyć zniesienie współwłasności.
A czy takich problemów można uniknąć? Wielu problemów uniknąć można. Dobrze napisany testament pozwala uniknąć wielu problemów.
Wiedziałeś, że odrzucenie spadku i zrzeczenie się dziedziczenia to dwie zupełnie różne kwestie?
Chcesz wiedzieć więcej o tych instytucjach prawa spadkowego? Jeśli masz konkretne pytania, zostaw je w komentarzach.
A jeśli potrzebujesz mojej pomocy: po prostu napisz do mnie wiadomość!
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
