Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Uczę też jak w przemyślany i świadomy sposób przekazać majątek następcom.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom. Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Jak wykazać, że jestem spadkobiercą?
Odziedziczyłeś spadek. Jesteś więc spadkobiercą. Zapewne prędzej czy później będziesz chciał pozałatwiać wszystkie sprawy spadkowe, np. udać się do banku, gdzie spadkodawca miał konto. Tylko sam fakt, iz powiesz że jesteś spadkobiercą nie wystarczy. Nawet fakt, iż pokażesz akt zgonu spadkodawcy czy nawet testament sporządzony na twoją rzecz nie wystarczy.
Może to dla Ciebie dziwne, że testament też nie wystarczy? No niestety – ale widzisz: testamentów może być wiele. I kilka osób mogłoby przyjść do banku czy innego urzędu ze swoim testamentem. Tak jednak być nie może.
Aby załatwić sprawy po zmarłej osobie potrzebujesz dokumentu, z którego jasno wynika, iż jesteś spadkobiercą. I możesz zapytać teraz co to za dokumenty i czy łatwo je zdobyć?
Dokumenty potwierdzające prawo do spadku są dwa.
Jeden może sporządzić notariusz, drugi zaś uzyskasz po przeprowadzeniu sprawy w sądzie.
Akt zgonu spadkodawcy i testament to za mało. Potrzebujesz dokumentu potwierdzającego Twoje prawo do spadku.
akt poświadczenia dziedziczenia
to właśnie dokument, który może sporządzić notariusz.
Nie jest to jednak możliwe w każdym przypadku. Szczegółowo przesłanki określone są w ustawie Prawo o notariacie. Przede wszystkim spadkobiercy nie mogą być skonfliktowani – w takiej sytuacji zostaje sąd. Jeśli jest np. kilka testamentów o różnej zupełnie treści, ważność testamentu budzi wątpliwości – niestety trzeba liczyć się z koniecznością przeprowadzenia sprawy sądowej.
W skład spadku wchodzi nieruchomość? Będzie potrzeba aby dokonać wpisu nowego właściciela czy też nowych właścicieli do księgi wieczystej. Aby było to możliwe musisz dysponować dokumentem potwierdzającym Twoje prawo do spadku.
Duża zaleta to szybkość przeprowadzenia sprawy. Nie trzeba w takiej sytuacji czekać na wyznaczenie terminu rozprawy ani też na uprawomocnienie się orzeczenia sądu.
I tak – sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia jest możliwe zarówno gdy chodzi o dziedziczenie ustawowe, jak i dziedziczenie na podstawie testamentu. Tylko jak już wspomniałam powyżej: nie może być mowy o konflikcie między spadkobiercami i sporze co do ważności testamentu.
Oczywiście – spadkobiercy muszą być znani (nie zawsze krąg spadkobierców jest oczywisty),brak kontaktu z jednym choćby ze spadkobierców niestety uniemożliwi formę notarialną potwierdzenia dziedziczenia.
postanowienie sądu
takimi sprawami zajmują się wydziały cywilne w sądach rejonowych.
Nie może być to dowolny sąd – właściwy jest sąd według ostatniego miejsca pobytu spadkodawcy.
W każdej sytuacji można złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku – także (zwłaszcza) wtedy gdy jest kilka testamentów, ktoś podważa ważność testamentu, czy w sytuacji gdy spadkobiercy nie sa znani z miejsca pobytu.
Sąd ma wiele możliwości – przede wszystkim przeprowadza postępowanie dowodowe – może np. dopuścić dowód z opinii biegłego sądowego np. co do autentyczności pisma ręcznego czy stanu psychicznego spadkodawcy w dacie spisywania testamentu. Sąd może też np. poszukiwać spadkobierców poprzez ogłoszenie w prasie. Tak więc możliwości, jakie ma sąd jest sporo.
Niestety sprawy sądowe mają to do siebie, iż zazwyczaj trwają dość długo – samo oczekiwanie na wyznaczenie rozprawy może już potrwać kilka miesięcy.
Jeśli chodzi o sprawę sądową: jeden ze spadkobierców składa wniosek w sądzie. We wniosku tym wskazuje wszystkich pozostałych spadkobierców ustawowych. Sąd następnie doręcza odpisy wniosków uczestnikom postępowania.
W każdej sytuacji – zarówno w sądzie, jak i u notariusza potrzebujesz dokumentów – przede wszystkim odpisów aktu stanu cywilnego. Na pewno potrzebny będzie odpis aktu zgonu spadkodawcy oraz odpisy aktów urodzenia (ewentualnie odpisy aktów ślubu) spadkobierców. Jest to potrzebne, aby wykazać pokrewieństwo ze spadkodawcą. To Ty wnosząc wniosek do sądu musisz zadbać, aby dołączyć takie odpisy. Nie dysponujesz takimi odpisami? Skontaktuj się w tej sprawie z Urzędem Stanu Cywilnego.
I jeszcze na koniec odpowiedź na pytanie, które często zadają czytelnicy:
tak, możliwe jest uzyskanie większej liczby odpisów postanowienia czy też wypisów aktu notarialnego.
Może być to nawet niezbędne: aby złożyć wniosek o wpis nowego właściciela do księgi wieczystej konieczne jest dołączenie do wniosku takiego dokumentu.
Masz pytania? Zostaw je w komentarzach.
Potrzebujesz mojej pomocy? Napisz do mnie wiadomość!
Od kiedy liczy się termin na zgłoszenie nabycia spadku?
Okoliczność nabycia spadku trzeba zgłosić do Urzędu Skarbowego. To już chyba większość spadkobierców wie. Ale kwestia już nie tak oczywistą pozostaje to, od jakiej daty liczyć termin na zgłoszenie faktu odziedziczenia spadku. Wiele osób myśli, iż termin ten „biegnie” od daty śmierci spadkodawcy. Ale czy tak faktycznie jest?
Potwierdzenie nabycia spadku może nastąpić po przeprowadzeniu sprawy sądowej lub w kancelarii notarialnej.
Doprecyzowując: w sądzie przeprowadzenie spawy spadkowej jest możliwe zawsze. Aby notariusz mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia muszą być spełnione przesłanki określone w ustawie Prawo o notariacie. Oczywiście: pisałam już o tym i na pewno wrócę do tematu, jeśli tylko będą pytania dotyczące tego zagadnienia.
Ale wracając do tematu: czy każdy musi płacić podatek? Czy każdy musi zgłosić nabycie spadku?
Może wiesz, a może się już domyślasz: nie każdy spadkobierca będzie płacił podatek od spadku.
Kto jest zwolniony z podatku od spadków?
Zgodnie z przepisami ustawy członkowie najbliższej rodziny są zwolnieni z podatku od odziedziczonego majątku – jeśli zgłoszą fakt nabycia spadku.
Ustawa dokładnie stanowi, o kogo chodzi w kwestii tego zwolnienia:
Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:
Nabycie spadku: termin zgłoszenia w urzędzie skarbowym
Nie każdy będzie płacił podatek od spadku. Ale zgłosić nabycie spadku już trzeba. Żona i dzieci spadkodawcy też zgłaszają nabycie spadku w US.
W przypadku żony czy męża będzie to formularz SDZ2, w przypadku dalekiej rodziny czy osób niespokrewnionych inny formularz – ale fakt nabycia spadku zgłaszamy na przygotowanych konkretnych formularzach – znajdziesz je bez trudu np. na stronach urzędów skarbowych.
To co ma znaczenie – i to duże znaczenie – to zachowanie terminu. Nie zostawiaj tego zgłoszenia na ostatni możliwy moment. Skutki przekroczenia terminu mogą być dotkliwe.
Czy można odrzucić spadek na rzecz konkretnej osoby?
„Chciałbym odrzucić spadek, ale nie tak po prostu, ale na rzecz młodszego brata. czy tak się da i czy ktoś się musi na to zgodzić? Nie, spadkodawca nie miał długów, ale nie chcę udziału w mieszkaniu, bo obiecałem bratu, że to mieszkanie będzie dla niego” To jedno z pytań, które niedawno zadał mi czytelnik.
To dość częsta wątpliwość, tak więc przeanalizujmy sytuację i zobaczmy co dokładnie stanowi przepis.
Odrzucenie spadku według kodeksu cywilnego
Spadkobierca może spadek przyjąć, ale może też spadek odrzucić. Osoba dorosła decyduje o tym samodzielnie. W imieniu dziecka spadek odrzucają rodzice.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
Oświadczenie takie może być złożone w kancelarii notarialnej.
Wracając do pytania postawionego w tytule wpisu: czy można odrzucić spadek na rzecz innej osoby – np. brata czy siostry?
Czy przepis stanowi o tym wprost? Cóż, może sam przepis nie, ale orzecznictwo Sądu Najwyższego już tak.
Oświadczenie spadkobiercy na posiedzeniu sądowym – w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku i o dział spadku – że zrzeka się wszelkich praw spadkowych na rzecz współspadkobierców, nie ma znaczenia prawnego. Prawo nie zna odrzucenia spadku na rzecz określonej osoby.
To dość stare orzeczenie Sądu Najwyższego, ale wciąż jeszcze aktualne.
Odrzucić spadek można dopiero po śmierci spadkodawcy. A czy można zrobić cokolwiek jeszcze za życia (przyszłego) spadkodawcy?
Wiadomo, zawsze można znaleźć jakieś rozwiązanie!
Czy wiesz, że jest coś takiego, jak „zrzeczenie się dziedziczenia”? I nie, to naprawdę nie jest to samo.
Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa, którą przyszły spadkodawca zawiera w formie notarialnej z przyszłym spadkobierca.
Co będzie gdy odrzucę spadek?
tu pozostaje pytanie, czy masz dzieci. Jeśli tak, to Twoje dzieci „wchodzą” na Twoje miejsce. Dzieci są małoletnie? W takiej sytuacji może być to całkiem spory problem.
W sytuacji gdy małoletnie dziecko zostanie współwłaścicielem nieruchomości: może to oznaczać spore problemy, w szczególności konieczność uzyskiwania zgody sądu na praktycznie każdą czynność prawną.
Co będzie gdy jednak nie odrzucę spadku?
A co gdy jednak nie odrzucę tego spadku, a chcę aby to brat był jedynym właścicielem?
Nie odrzucasz spadku. Dziedziczysz Ty i brat. Chcesz, aby to brat został jedynym właścicielem mieszkania. Czy tak się da?
Tak! da się. Można np. rozważyć zniesienie współwłasności.
A czy takich problemów można uniknąć? Wielu problemów uniknąć można. Dobrze napisany testament pozwala uniknąć wielu problemów.
Wiedziałeś, że odrzucenie spadku i zrzeczenie się dziedziczenia to dwie zupełnie różne kwestie?
Chcesz wiedzieć więcej o tych instytucjach prawa spadkowego? Jeśli masz konkretne pytania, zostaw je w komentarzach.
A jeśli potrzebujesz mojej pomocy: po prostu napisz do mnie wiadomość!
Zachowek dla małoletniej córki partnera
Taka sytuacja „Byliśmy z partnerem wiele lat. On miał córkę z poprzedniego związku, ja też mam dziecko z poprzedniego związku. Jego córka jest jeszcze małoletnia. Kontakt miał z nią średni, bo jej matka była niechętna. Prowadziliśmy razem z partnerem firmę, właściwie firma była na partnera, ostatnio bardzo dobrze prosperowała. Dlatego też partner napisał testament – i w tym testamencie wskazał tylko mnie jako spadkobiercę. Niestety niedawno partner zmarł. Matka jego córki już kontaktowała się ze mną w kwestii zachowku. Niestety nie da się z nią porozumieć. To będzie jakaś duża kwota? Przecież to ja jestem jedynym spadkobiercą?”
Niewesoła sytuacja, prawda?
Tak, jesteś jedynym spadkobiercą, ale właśnie po to są przepisy o zachowku – aby np. dzieci spadkodawcy nie zostały „z niczym.” Dziwne? Kontrowersyjne? Takie są przepisy. I wierz mi, dobrze jest te przepisy znać – aby podjąć odpowiednie działanie, kiedy jest to jeszcze możliwe.
zachowek dla małoletniego
Jeśli Ty jako partnerka jesteś jedynym spadkobierca, to dziecko partnera, które nie zostało uwzględnione w testamencie ma uprawnienie do zachowku. Czyli może wnieść pozew do sądu i domagać się zapłaty określonej sumy pieniędzy. I nie jest to wcale „kieszonkowe”. Przy czym: małoletni jest tu w znacznie korzystniejszej sytuacji niż osoba dorosła.
Zgodnie z treścią przepisu:
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Widzisz: dwie trzecie udziału, który ten (małoletni) spadkobierca by odziedziczył, gdyby nie było testamentu. Czyli dużo. Gdyby nie było testamentu, to właśnie to małoletnie dziecko byłoby jedynym spadkobiercą.
Jeśli o tym pomyślałeś: niestety, obawiam się iż wydziedziczenie małoletniego dziecka nie będzie możliwe.
podatek od spadku i dalsze koszty
niestety: zachowek to nie jedyna płatność, z jaką przyjdzie się zmierzyć. Pozostaje jeszcze podatek od spadku. I nie jest to wcale symboliczna kwota. Oczywiście: podatek płaci osoba „obca” czyli partner lub partnerka, mąż czy żona jest zwolniona z takiego podatku.
Jeszcze kolejna kwestia to koszty procesu. I musisz wiedzieć, iż te koszty są naprawdę wysokie. Co prawda koszty ponosi powód przy wnoszeniu pozwu, ale na pewno będzie domagać się zasądzenia tych kosztów od Ciebie. I trzeba być przygotowanym, iż sąd te koszty zasądzi. I znowu – to nie są symboliczne kwoty. Nie wspominam już tu o kosztach zastępstwa adwokackiego, które przy dużych kwotach też nie są niskie, mówię tylko o samej opłacie od wniesionego pozwu. O kosztach w sprawie o zachowek pisałam osobny artykuł, w sprawach o zapłatę – a taką właśnie sprawą jest sprawa o zachowek opłata od pozwu to zazwyczaj 5% od dochodzonej kwoty – tak więc całkiem sporo. Nie wspominam nawet o ewentualnych odsetkach w przypadku opóźnienia płatności zachowku…
Zgadza się: sytuacja jedynego spadkobiercy może być w takich okolicznościach naprawdę niewesoła.
Czy można coś w ogóle zrobić? Cóż, przepisy o zachowku są takie, a nie inne. Jeśli wskazujesz w testamencie jako spadkobiercę partnera czy partnerkę: musisz liczyć się z tym, iż w przyszłości uprawniony do zachowku o ten zachowek wystąpi. Można rozważyć takie sformułowanie testamentu, aby też w tym testamencie uwzględnić spadkobierców ustawowych. Sytuacje mogą być tu bardzo różne. Mówi się, iż każda sytuacja jest inna i ja też często powtarzam to zdanie. Przepisy o zachowku są – i pewnie jeszcze długo pozostaną w kodeksie. Trzeba mieć tego świadomość.
Zachowku prawdopodobnie nie unikniesz, ale warto wiedzieć co ma wpływ na jego wysokość.
firma w spadku
A jeśli już mowa o firmie… Wiesz jakie są konsekwencje gdy umrze osoba, która prowadziła swoją działalność? A wiesz, czym jest zarząd sukcesyjny? Nie wiesz? To będziesz mieć okazję, aby się dowiedzieć! Już niedługo na blogu planuję cykl wpisów dotyczących tej tematyki. Przy czym taka uwaga: „zwykła” działalność gospodarcza może być (niekiedy) dobrym pomysłem, ale… może lepszym pomysłem będzie spółka z o.o.? To znacząco zmienia postać rzeczy. Znaczy tak, oczywiście kwestia zachowku dalej będzie aktualna. Ale działalność w formie spółki z o.o. dalej znacząco więcej możliwości „przekazania” jej spadkobiercom.
Co o tym myślisz? Czy zachowek to dobry pomysł? A może przeciwnie- ogranicza spadkodawcę w rozporządzaniu majątkiem?
A jeśli potrzebujesz mojej pomocy – np. w sprawie o zachowek: napisz do mnie wiadomość!
Czy można wydziedziczyć małoletnie dziecko?
Taka sytuacja „Chciałbym wydziedziczyć jednego z moich synów za brak kontaktu i pomocy. Nie pomaga mi w niczym i nawet życzeń na urodziny nie złożył. No naprawdę nie wiem o co mu chodzi, mój starszy syn to zupełnie co innego… Ale czytałem gdzieś w Internecie, że w takiej sytuacji tego całego zachowka to mógłby domagać się jego syn, a mój wnuk. On też nie ma ze mną kontaktu. I też mi nie złożył życzeń na urodziny. A przecież mógł. To chyba nie może tak być, aby ten małoletni wnuk, który nie ma ze mną kontaktu mógł się czegoś domagać, prawda? Czy jego też mogę wydziedziczyć?
No cóż, odpowiedź chyba nie będzie zgodna z oczekiwaniami pytającego…
Oczywiście możesz napisać testament i wskazać jako spadkobiercę dowolna osobę. Jest jednak coś, co musisz wiedzieć.
Przypomnijmy tylko najpierw: pominięcie w testamencie to jeszcze nie wydziedziczenie.
Możesz też spadkobiercę ustawowego wydziedziczyć – w określonych sytuacjach.
Kiedy można kogoś wydziedziczyć?
Może to będzie dla Ciebie zaskoczeniem, ale … nie można skutecznie wydziedziczyć kogoś bez powodu. Nie można wydziedziczyć dziecka czy męża tylko dlatego że tak chcesz zrobić, albo jesteś z kimś w konflikcie. Przepis kodeksu cywilnego dokładnie precyzuje, kiedy można kogoś wydziedziczyć.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
I to są właśnie te sytuacje. Co więcej: aby wydziedziczenie było skuteczne: powody wydziedziczenia muszą być prawdziwe.
I teraz ważna informacja: wydziedziczenie swojego dziecka nie oznacza, iż wydziedziczone będą także jego dzieci, a Twoje wnuki.
Gdyby istniały powody wskazane w kodeksie cywilnym:
Jeśli te wnuki są już dorosłe, sytuacja nie jest taka skomplikowana: są konkretne powody – możesz rozważyć wydziedziczenie.
Każdą osobę wydziedziczasz indywidualnie, nie możesz napisać „wydziedziczam wszystkie dzieci mojego syna, który nie utrzymywał ze mną kontaktu”.
No dobrze, ale przecież w tym wpisie mówimy o wydziedziczeniu małoletniego?
Czy można wydziedziczyć małoletnie dziecko?
Nawet jeśli przepis wprost tego nie zabrania:
wydziedziczyć można tylko w sytuacji gdy spełnione są przesłanki w przywołanym powyżej przepisie.
Pomyślmy: czy małoletni może popełnić przestępstwo albo „uporczywie nie dopełniać wobec rodzica czy dziadka obowiązków rodzinnych”? No właśnie.
Właśnie: czy w ogóle osoba poniżej 18. roku życia może popełnić przestępstwo? W kodeksie cywilnym możesz nie znaleźć odpowiedzi na to pytanie.
Ale jeśli zajrzysz do kodeksu karnego, wiele kwestii stanie się już jasnych: przeczytaj art. 10 kodeksu karnego.
Zgodnie z par. 1 art. 10: „Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.” To zasada, są oczywiście wyjątki przewidziane w kolejnych paragrafach. Tak czy inaczej: co do zasady odpowiedzialność karna dotyczy osób po ukończeniu 17 lat. Zasady odpowiedzialności karnej są dość złożone, ale to troszkę poza tematem tego wpisu.
Oczywiście prawo karne to prawo karne, wyrok skazujący nie jest warunkiem koniecznym skutecznego wydziedziczenia.
Jeśli jednak myślałeś, aby wydziedziczyć dziecko w wieku 13 czy 14 lat: musisz wiedzieć, iż taki plan raczej nie zakończy się sukcesem.
Być może do rozważenia w wyjątkowej sytuacji byłoby wydziedziczenie siedemnastolatka. Każda sytuacja jest inna, sama byłam nie raz zaskoczona orzeczeniem sądu.
Tak więc reasumując: jeśli chciałeś wydziedziczyć kilkuletniego czy nawet kilkunastoletniego wnuka: zastanów się jeszcze raz i najlepiej poszukaj innego rozwiązania.
Rozumiem, możesz to odbierać jako pewne ograniczenie w rozporządzaniu swoim majątkiem, ale tak właśnie jest i lepiej to wiedzieć.
Zastanów się, co konkretnie jest twoim celem. Bardzo możliwe, że są lepsze sposoby, aby ten cel osiągnąć.
PS. czy wiesz, że majątkiem odziedziczonym przez dziecko nie zawsze musi zarządzać rodzic?
Tylko tu podstawy prawnej znowu trzeba szukać w innym miejscu niż kodeks cywilny.
Chcesz się podzielić swoim doświadczeniem? Napisz komentarz.
Masz pytania? Potrzebujesz mojej pomocy? Napisz do mnie wiadomość!
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
