Prawo spadkowe w praktyce
czyli wszystko co trzeba wiedzieć o dziedziczeniu i sukcesji
Jestem adwokatem. Od wielu lat prowadzę przed sądami sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku oraz o zachowek.
Uczę też jak w przemyślany i świadomy sposób przekazać majątek następcom.
Lubię takie sprawy – każda taka sprawa to inna historia – a ja wiem, że mogę pomóc konkretnym osobom. Możesz więc mi zaufać: myślę, iż będę w stanie pomóc także Tobie.
Każdego dnia udzielam porad prawnych – zarówno w siedzibie kancelarii we Wrocławiu, jak i online.
Potrzebujesz porady w zakresie prawa spadkowego?
Po prostu napisz do mnie wiadomość.
Dziedziczenie a rozwód i separacja
Małżonek – zgodnie z prawem spadkowym – należy do grupy spadkobierców powołanych do dziedziczenia w pierwszej kolejności.
To co do zasady nie budzi wątpliwości . Ale już sytuacja, gdy jeden z małżonków zmarł po wniesieniu do sądu pozwu o rozwód już tak.
Do czasu gdy zapadnie prawomocny wyrok rozwodowy małżonkowie pozostają małżeństwem – z ustawowymi tego konsekwencjami.
(w końcu – co nie zdarza się często, ale jednak czasem ma miejsce na salach sądowych, sąd oddala powództwo o rozwód – czyli po prostu nie daje małżonkom rozwodu…)
Jeśli zapadł i uprawomocnił się wyrok rozwodowy – małżonek z mocy ustawy nie będzie dziedziczył. (oczywiście chodzi o sytuację, gdy małżonek zmarł po dacie uprawomocnienia się wyroku rozwodowego)
Oczywiście jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby byłego męża czy byłą żonę wskazać jako spadkobiercę (czy też zapisobiercę) w testamencie…
Odnośnie zaś separacji : ustalić trzeba, czy była to separacja orzeczona wyrokiem sądu czy też tak zwana separacja faktyczna – co ma miejsce w sytuacji, gdy małżonkowie żyją osobno, ale formalnie pozostają małżeństwem.
Jeśli separacja została formalnie orzeczona wyrokiem sądu – małżonek nie będzie dziedziczył z mocy ustawy.
Wracając jednak do dziedziczenia w trakcie/po rozwodzie:
Jak wiadomo sprawy o rozwód – w szczególności gdy małżonkowie chcą orzekania o winie- mogą trwać nawet latami.
Nasuwa się pytanie czy sprawiedliwym byłoby dziedziczenie przez męża po zmarłej żonie w sytuacji, gdy co prawda nie zapadł jeszcze prawomocny wyrok rozwodowy, jednak mąż ten notorycznie zdradzał żonę, a małżonkowie nie mieszkali od dawna razem?
Pewnie pomyślisz, że nie…
Ustawodawca też tak pomyślał i dlatego wprowadził do kodeksu cywilnego art. 940, który jednak ze względu na mnogość przesłanek będzie tematem osobnego wpisu.
Dziedziczenie w małżeństwach bezdzietnych
Pisałam już o tym, jaka jest kolejność dziedziczenia ustawowego zgodnie z przepisami prawa spadkowego. Jak pewnie pamiętasz, przede wszystkim z mocy ustawy dziedziczy małżonek i dzieci.
Nie wszyscy małżonkowie nie posiadający dzieci zdają sobie z tego sprawę, ale nie jest wcale tak, iż na mocy ustawy żona dziedziczy wszystko po mężu …
Oczywiście mąż zawsze może napisać testament i po prostu przeznaczyć żonie cały swój majątek. Jeśli jednak tego nie zrobi, to po jego śmierci nastąpi dziedziczenie ustawowe.
Nawet więc jeśli wspomniani bezdzietni małżonkowie wspólnie dorabiali się całego majątku „od zera” – zgodnie z ustawowymi zasadami dziedziczenia po śmierci jednego z nich (w sytuacji gdy nie mieli dzieci) drugi z małżonków będzie musiał „podzielić się” majątkiem pozostawionym przez zmarłego małżonka z jego rodziną. (i to nawet w sytuacji, gdy nie utrzymywał on z tą rodziną kontaktów…)
Sytuacja taka jest szczególnie skomplikowana, gdy w skład majątku małżonków wchodzi firma, którą małżonkowie razem przez wiele lat prowadzili. Konieczność dokonania podziału majątku stanowiącego spadek może doprowadzić nawet do zamknięcia firmy. Niestety w takich sytuacjach sprawy spadkowe mogą trwać nawet kilka lat. Sytuacji nie ułatwia fakt, iż często niezbędna jest opinia biegłych sądowych co do wartości firmy oraz nieruchomości wchodzących w skład spadku.
Powtórzmy więc to raz jeszcze: zgodnie z prawem spadkowym – w braku zstępnych spadkodawcy (tj. w szczególności dzieci) powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice (w dalszej kolejności rodzeństwo)
Ponadto : udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku.
Nie jest więc wcale tak, iż udział w dziedziczeniu rodziców zmarłego małżonka jest tylko symboliczny…
A jeśli rodzice już nie żyją? Czy to rozwiązuje problem bezdzietnych małżonków? Otóż nie. W takiej sytuacji w grę wchodzi dziedziczenie przez rodzeństwo (ewentualnie dzieci zmarłego rodzeństwa) zmarłego małżonka. Przy czym okoliczność braku jakiegokolwiek kontaktu przez wiele lat nie ma tu specjalnego znaczenia…
W takiej sytuacji na pewno małżonkowie powinni rozważyć napisanie testamentów (uwaga: każdy z małżonków spisuje oddzielny testament).
Czy jednak pozostawienie ważnego testamentu zawsze i do końca rozwiązuje sprawę?
Otóż odpowiedź na tak postawione pytanie brzmi: nie zawsze.
Ale o tym dlaczego nie opowiem Ci przy instytucji zachowku…
Ponadto ustalając krąg spadkobierców zawsze należy sprawdzić jaki stan prawny obowiązywał w dacie śmierci spadkodawcy.
Testament zagubiony czyli w praktyce nieistniejący
Ważne sporządzenie testamentu to już bardzo dużo, ale jeszcze nie wszystko.
Jeśli spadkobierca sporządza testament, to najczęściej oznacza to, iż chce zmodyfikować ustawowy porządek dziedziczenia. (albo przynajmniej skorzystać z instytucji zapisu czy zapisu windykacyjnego i przekazać konkretną rzecz określonej osobie)
A skoro tak, to osoba wskazana w tym testamencie powinna wiedzieć, że została powołana do spadku.(tak aby po śmierci spadkodawcy mogła np. wystąpić do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku)
Jeśli spadkodawca sporządzi testament „odręczny” i nikogo nie poinformuje o tym fakcie, ukrywając testament głęboko w szufladzie, nie osiągnie prawdopodobnie zamierzonego skutku w postaci przekazania majątku wyznaczonej osobie.
Nie myśl więc, iż sam fakt, że napisałeś odręczny testament załatwia już całą sprawę.
Testament może też zawsze zostać np. przypadkowo zniszczony, zagubiony, a co więcej czasem może ulec zniszczeniu czy zaginięciu wskutek celowego działania osób mających w tym interes…
Udowodnienie czegokolwiek w tej sytuacji będzie wyjątkowo trudne.
Tak więc jako spadkodawca – po sporządzeniu testamentu – powinieneś zatroszczyć się, aby osoba powołana do spadku o tym wiedziała.
Oczywiście najbezpieczniejszą formą testamentu jest testament notarialny. Nie tylko dlatego, iż w praktyce bardzo trudno go podważyć, ale także dlatego, iż w przypadku testamentu notarialnego jego oryginał zostaje zawsze w kancelarii notarialnej, a spadkodawca zawsze może poprosić notariusza o wydanie kolejnego wypisu aktu notarialnego.
Tak więc zagubienie/zniszczenie/przypadkowa czy też nieprzypadkowa utrata wypisu aktu notarialnego nie będzie miała takich skutków, jak zagubienie/zniszczenie/przypadkowa czy też nieprzypadkowa utrata testamentu holograficznego czyli „odręcznego”.
Wniosek: spadkodawca powinien przemyśleć jaka forma testamentu będzie najbardziej odpowiednia, a jeśli decyduje się na testament „odręczny” powinien przemyśleć jak i gdzie będzie on przechowywany, aby mieć pewność, że jego „ostatnia wola” zostanie uszanowana.
Jak napisać testament?
Pytanie takie może wydawać się banalne. Jednak jak pokazuje praktyka nie jest to wcale takie oczywiste.
Oczywiście mowa tu o testamencie holograficznym. Holograficznym – czyli po prostu pisanym odręcznie .
(Uwaga: zawsze można wybrać się w tym celu do notariusza, jeśli jednak decydujesz się sporządzić testament we własnym zakresie uważnie przeczytaj o wymogach, jakie musi on spełnić)
Jak czytamy w treści przepisu: spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.
No właśnie: pismem ręcznym w całości. Nie wystarczy tylko podpisać napisany „komputerowo” i wydrukowany tekst testamentu. Testament napisany przy pomocy komputera (na maszynie do pisania) nie będzie ważny!
Co oznacza, iż nie odniesie żadnego skutku. A wtedy dziedziczenie nastąpi według zasad wskazanych w ustawie.
Ważny jest także podpis– wyraźny i odręczny.
Dobrze jest napisać samo słowo „testament”, ale nawet bez tego testament będzie ważny – o ile będzie napisany i podpisany własnoręcznie przez spadkodawcę.
I jeszcze parę rzeczy, o których mogłeś nie wiedzieć:
- nie ma znaczenia materiał, na którym pismo (testament) zostało utrwalone, tj. materialna postać dokumentu. Może to być papier, ale także np. deska, materiał, ściana (mało praktyczne rozwiązanie, może być kłopot z dostarczeniem testamentu do sądu) itp., byleby na materiale tym znajdowało się własnoręczne oświadczenie woli spadkodawcy odpowiadające formalnym wymogom testamentu holograficznego.
- rozrządzenia zawarte w testamencie własnoręcznym są ważne tylko wówczas, gdy zostały podpisane przez testatora, dopiski zawarte pod podpisem są nieważne, chyba że są także dodatkowo poniżej podpisane
- nie ma znaczenia język, w jakim testament zostaje sporządzony, w doktrynie dopuszcza się bowiem sporządzenie testamentu w każdym języku znanym spadkodawcy;
A co powinien zawierać testament jeśli chodzi o treść? Na pewno precyzyjnie wskazywać w jaki sposób spadkodawca chce rozporządzić swoim majątkiem. Można w testamencie wskazać jednego spadkobiercę lub kilku – to zależy już od woli sporządzającego testament.
Ale co jeszcze może zawierać testament? Oprócz prostego wskazania kto ma dziedziczyć także np. zapis, polecenie, zapis windykacyjny czy też wydziedziczenie ustawowych spadkobierców…
I jeszcze uchwała Sądu Najwyższego : podpis spadkodawcy w testamencie własnoręcznym (art. 949 § 1 k.c.) powinien być pod rygorem nieważności złożony pod pismem zawierającym rozrządzenie na wypadek śmierci. W razie zamieszczenia podpisu w innym miejscu testament jest ważny tylko wówczas, gdy związek podpisu z treścią rozrządzenia jest oczywisty. (uchwała z dnia 5.06.1992r, sygn. akt III CZP 41/92)
Kto będzie po mnie dziedziczył?
To oczywiście zależy od wielu czynników, ale przede wszystkim od tego, czy sporządzisz – i to w sposób przewidziany prawem spadkowym – testament.
Jeśli tak, dziedziczyć będą spadkobiercy wskazani w testamencie – oczywiście o ile spadek ten przyjmą.
Dziedziczenie na podstawie testamentu ma bowiem pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym – inaczej sporządzanie testamentów nie miałoby żadnego sensu.
Jeśli jednak spadkodawca nie zostawi żadnego testamentu (ewentualnie okaże się, iż testament ten jest nieważny) dziedziczyć będą spadkobiercy wskazani w ustawie .
Czyli przede wszystkim małżonek i dzieci.
Może zdarzyć się tak, iż np. jedno z dzieci zmarło wcześniej (nie dożyło śmierci swojego rodzica), ale pozostawiło swoje dzieci. W tej sytuacji – zgodnie z prawem spadkowym – udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Precyzując postanowienie kodeksowe:
Jeśli spadkodawca nie pozostawił żadnych dzieci (ani wnuków) ale miał małżonka, dziedziczyć będzie właśnie ten małżonek – ale uwaga : nie sam! W takiej sytuacji dziedziczy małżonek razem z rodzicami spadkodawcy. Przy czym udział rodziców spadkodawcy nie będzie wcale symboliczny:
Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku.
Jeśli spadkodawca nie pozostawił ani małżonka ani też żadnych dzieci czy wnuków, dziedziczyć będą jego rodzice gdyż zgodnie z prawem spadkowym:
w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
A jeśli spadkodawca nie miał małżonka, dzieci, wnuków ani też żyjących rodziców, to w przypadku gdy nie zostawił testamentu, dziedziczyć będzie jego rodzeństwo.
Ponadto jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.
Po jednej z ostatnich nowelizacji prawa spadkowego krąg spadkobierców ustawowych został rozszerzony o dziadków oraz pasierbów spadkodawcy. Będę to jeszcze poruszać w osobnym wpisie.
Jestem adwokatem. Prowadzę kancelarię adwokacką we Wrocławiu. W swojej praktyce zajmuję się sprawami z zakresu prawa spadkowego. Doświadczeniem zdobytym w trakcie aplikacji adwokackiej oraz na salach sądowych dzielę się z Czytelnikami w ramach tego bloga.
Zobacz spis treści
SZUKAJ
Tematy główne
Ważne artykuły
Archiwum wpisów
Zajrzyj na mój drugi blog o prawie rodzinnym
