Prawo spadkowe w praktyce

Właściwie napisany i przemyślany testament to ważna sprawa. Ale o tym pewnie już wiesz. Prawo spadkowe przewiduje sporo różnych instytucji (i niestety także pułapek).

Ale teraz – po wejściu w życie unijnego rozporządzenia 650/2012 „pułapek” będzie jeszcze więcej. Jeśli mieszkasz na stałe poza granicami Polski i chcesz sporządzić testament, to powinieneś o pewnych rzeczach wiedzieć i pamiętać. Inaczej możesz narazić mieszkającą w Polsce rodzinę na spore … zaskoczenie?

Życie pisze różne scenariusze. Np:

• pan Janek – po rozwodzie zostawił w Polsce byłą żonę (oczywiście podział majątku zostawili na „potem”) z dwójką dzieci i wyjechał do pracy w Niemczech, gdzie mieszkał kilkanaście lat i ponownie się ożenił,
• pan Stanisław, zostawił w Polsce starszych rodziców i pojechał szukać szczęścia we Francji, gdzie mieszkał wiele lat, ożenił się, ale nie zdążył już mieć dzieci
• pan Wiesław, zostawił w kraju dorastająca córkę, wyjechał do Hiszpanii i tam ze swoją poznaną w Madrycie dziewczyną miał jeszcze dwoje dzieci
• pani Basia po śmierci rodziców wyjechała do Włoch, ale zostawiła w Polsce troje rodzeństwa. We Włoszech wyszła za mąż i kupiła wraz mężem dom…

a wierz mi sytuacji ( i komplikacji) życiowych może być znacznie więcej.

To i tak raczej dość typowe sytuacje (na marginesie: jak już mieszkasz kilka lat za granicą – może powinieneś zapoznać się chociaż w podstawowym zakresie z prawem tego kraju, co?).  Jak widzisz- prawo spadkowe nie pozostaje bez związku z prawem rodzinnym.

Tak, już teraz powiem, że … każda sprawa jest inna i najlepiej zawsze porozmawiać z prawnikiem. No więc właśnie dziś to robię 🙂

Moim gościem jest dziś adw. Agnieszka Swaczyna, autorka blogów: www.bezprawaanirusz.pl oraz www.blogrozwod.pl

O czym powinien pamiętać obecnie ktoś, kto mieszka za granicą w krajach UE (z wyj. GB, Irlandii, Danii) pisząc swój testament?

Zacznę od tego, że unijne rozporządzenie 650/2012 stosuje się do dziedziczenia po osobach zmarłych od dnia 17. sierpnia 2015 r. Rozporządzenie zajmuje się spadkami kompleksowo: od ustalenia, w jakim sądzie sprawa może, albo musi się toczyć, przez ustalenie, jakie prawo jest właściwe i co zrobić, aż po uregulowanie kwestii wykonania orzeczenia w innym państwie.

Przechodząc do Twojego pytania – zasada ogólna jest taka, że sąd miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci jest właściwy do orzekania w sprawie spadkowej, a stosować powinien prawo krajowe (czyli prawo miejsca zwykłego pobytu zmarłego). Podkreślam – to zasada ogólna, bo rozporządzenie przewiduje możliwość zarówno wyboru sądu, który będzie orzekał w sprawie spadkowej, jak również – wyboru prawa, jakie ma być stosowane przez sąd orzekający (może się zdarzyć, że sprawa będzie się toczyła w Niemczech, a sąd niemiecki będzie stosował prawo polskie). Trzeba pamiętać, że jeżeli teraz ktoś myśli o napisaniu testamentu, to może dokonać wyboru prawa, jakie ma być później zastosowane do sprawy spadkowej – może to być prawo państwa, którego jest się obywatelem (w przypadku większej ilości obywatelstw wybór jest większy).

A co jeśli o tym zapomni?

Zostaje zasada ogólna – stosuje się prawo państwa zwykłego pobytu w chwili śmierci chyba, że zmarły wykazywał silniejszy związek z innym państwem. Wtedy stosuje się prawo państwa „z silniejszego związku”, np. pan X mieszka na stałe na Węgrzech, ale wyjechał na weekend na Słowację, gdzie nagle zmarł. Nie ulega wątpliwości, że silniejszy związek pana X jest z Węgrami, niż Słowacją.

Albo już taki testament kilka miesięcy czy lat wcześniej napisał i jest zadowolony ze swojej przezorności?

Tak  jak wspomniałam, omawiane przepisy stosuje się do spadków otwartych (czyli z daty śmierci spadkodawcy) od dnia 17. sierpnia 2015 r. Jeżeli zmarły przed tą datą dokonał wcześniej wyboru prawa, to wybór jest ważny, jeżeli spełnia wymogi określone w rozporządzeniu i przepisy prawa międzynarodowego prywatnego obowiązujące w państwie zwykłego pobytu zmarłego przewidywało taką możliwość. Znów przykład: pan X – obywatel niemiecki – zmarł 16. sierpnia 2015 r. w Polsce. Przed śmiercią dokonał wyboru prawa niemieckiego. Obowiązujący do dnia 16. sierpnia 2015 r. art. 64 ustawy prawo prywatne międzynarodowe przewidywało możliwość wyboru prawa ojczystego. W tej sytuacji sąd polski musi sprawdzić, czy wybór prawa był zgodny z rozporządzeniem unijnym (był – prawo obywatelstwa) i polskim prawem prywatnym międzynarodowym (jak już sobie powiedzieliśmy – był). Skoro tak, do spraw spadkowych po panu X będzie miało zastosowanie prawo niemieckie.

Czy taki testament można napisać długopisem na kartce, czy jednak trzeba iść do notariusza? (no i gdzie do notariusza – może być „tamtejszy” notariusz?)

To zależy. Testament jest ważny, jeżeli jest spisany w formie przewidzianej przez prawo miejsca spisania testamentu, albo prawo państwa, którego obywatelstwo miał spadkodawca albo w chwili spisania testamentu, lub w chwili śmierci, albo państwa, w którym spadkodawca zamieszkiwał w chwili sporządzenia testamentu, lub śmierci, albo – w przypadku nieruchomości – państwa, w którym jest położona nieruchomość. W Polsce może to być testament napisany długopisem na kartce, o ile jest cały spisany własnoręcznie, ma datę i jest własnoręcznie podpisany. Czy tak można zrobić na Litwie – nie wiem. Trzeba znać prawo litewskie. To samo dotyczy notariusza

Ale przecież : cóż – najbardziej potocznie mówiąc – w innych krajach jest inne prawo, no i inny język… (kto zna np. czeski lub węgierski).

Od czego są tłumacze :). A na poważnie. To nie jest jakaś nowość. Bez tego rozporządzenia zdarza się niejednokrotnie, że sąd w państwie A stosuje (z różnych powodów) prawo państwa B. Problem tzw. kolizji prawa jest stary, jak świat i prawo, a może lepiej powiedzieć – prawnicy zawsze sobie z tym radzili.

Poza tym przecież sąd w Belgii czy we Włoszech nie będzie raczej stosował art. 922 i dalszych kodeksu cywilnego??

No właśnie będzie, jeżeli tak będzie wynikało z rozporządzenia. Podam przykład z „mojego – ukochanego – ogródka”. Prowadziłam kiedyś sprawę rozwodową w Polsce, w której trzeba było stosować prawo szwedzkie. Zatem – żadna nowość. Sąd „sprowadza” przepisy obcego państwa i je stosuje.