Spółka jawna. Śmierć wspólnika. Wpis gościnny.

Zdarza się, iż wspólnik w spółce jawnej umiera. Nie dlatego, aby bycie wspólnikiem w (jakiejkolwiek zresztą) spółce było aż tak ryzykowne i niebezpieczne, ale czasem tak się po prostu niestety zdarza…

Tyle że takie zdarzenie może spowodować dla pozostałych wspólników całkiem przykre konsekwencje. Zwłaszcza, kiedy pisząc (ściągając z Internetu) wzór umowy spółki wiele lat temu zupełnie o tym nie pomyśleli.

Życie pisze różne scenariusze. Nierzadko takie, jakich nie przewidziałby nawet doświadczony prawnik. A co dopiero, kiedy sytuacje są całkiem typowe. Na przykład : wspólników spółki jawnej jest dwóch, a po śmierci jednego z nich postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku trwa długie miesiące i/lub spadkobiercami są wyłącznie małoletnie dzieci.

Niełatwą sprawą są też w praktyce rozliczenia ze spadkobiercami…

Dlatego postanowiłam przyjrzeć się sprawie dokładniej. Po krótkim zastanowieniu postanowiłam skonsultować tę kwestię z prawnikiem, który o spółce jawnej wie (prawie) wszystko. 🙂

Miło mi powitać na blogu Małgorzatę Koczan radcę prawnego i autorkę bloga poświęconego spółkom jawnym.

Spółka jawna, niemalże jak i dział spadku to temat rzeka…

Przejdźmy jednak od razu do rzeczy i zacznijmy od tego, iż dobrze sformułowane postanowienia w umowie mogą zaoszczędzić w przyszłości wielu problemów.

Witam i dziękuję za zaproszenie.

Tak, pamiętajmy podpisując jakąkolwiek umowę, że umowy są na złe a nie dobre czasy.

– Jakie postanowienia powinna zawierać umowa spółki jawnej w przedmiocie wstąpienia do spółki spadkobierców zmarłego wspólnika?

Może zacznę od tego, że jeśli wspólnicy inaczej nie postanowili w umowie spółki jawnej, śmierć wspólnika będzie przyczyną rozwiązania spółki. Rozwiązanie spółki następuje wtedy niejako z mocy ustawy, bez potrzeby wydawania przez sąd czy inny organ orzeczenia. Podobnie będzie gdy wspólnik zostanie uznany za zmarłego bądź spółka osobowa lub osoba prawna, która jest wspólnikiem zostanie wykreślona z rejestru.

Wspólnicy mogą jednak przewidzieć w umowie spółki, że pomimo śmierci wspólnika spółka będzie trwała nadal, a prawa zmarłego wspólnika nabędą wszyscy lub niektórzy spadkobiercy.

Wtedy dobrze jest uregulować także zasady wykonywania tych praw. Można przyjąć określone zasady podejmowania decyzji przez spadkobierców i prezentowania ich pozostałym wspólnikom. Jeśli brak będzie tych zasad to spadkobiercy będą zobowiązani do wskazania jednej osoby, która będzie uprawniona do wykonywania tych praw. Warto też uregulować kwestie ewentualnego przejścia w takiej sytuacji praw do reprezentacji spółki czy prowadzenia jej spraw.

Można też w umowie spółki przewidzieć, że w prawa zmarłego wspólnika wstępuje tylko jeden spadkobierca. Albo że do spółki wstąpią tylko Ci spadkobiercy, którzy w określonym terminie złożą stosowne oświadczenie.

W tych wszystkich sytuacjach trzeba mieć jeszcze na uwadze, że taki spadkobierca może żądać przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową i przyznania mu statusu komandytariusza.

Gdy przykładowo mamy trzech wspólników w umowie można przewidzieć, że spółka będzie dalej funkcjonować w razie śmierci jednego ze wspólników, ale w zmniejszonym składzie.

Jak widać możliwości mamy wiele…

– Pewnie wiele osób teraz zapyta:

„Co jeśli mamy taką umowę napisaną pięć lat temu: możemy teraz „dopisać” takie postanowienia do umowy?”

Tak, jak najbardziej, pierwotne brzmienie umowy spółki jawnej może ulec zmianie, w tym również postanowienia dotyczące wstąpienia w prawa zmarłego wspólnika spadkobierców i zasad wykonywania tych praw.

Nawet jeśli stosownych postanowień w umowie spółki nie ma to pomimo śmierci wspólnika pozostali przy życiu wspólnicy (musi ich być co najmniej dwóch) mogą podjąć zgodnie uchwałę o kontynuacji spółki. Pamiętajmy jednak, że uchwała taka musi zapaść jednomyślnie, co nie zawsze jest do osiągnięcia, chyba że w umowie spółki przyjęto, że uchwała taka będzie mogła zapaść większością głosów. Ponadto trzeba ją podjąć niezwłocznie, co może w pewnych sytuacjach także okazać się problematyczne.

 – A jeśli w prawa zmarłego wspólnika wstępuje kilku spadkobierców to zwiększa nam się liczba wspólników? Spadkobierców może być przecież po jednej osobie wielu.

 Nie, tak się nie dzieje. Uprawnienia przysługujące zmarłemu wspólnikowi przechodzą na wszystkich spadkobierców wspólnie. Oznacza to, że te prawa nie ulegają ani podziałowi między spadkobierców, ani też nie powodują zwiększenia liczby wspólników w spółce. Niektórzy komentatorzy twierdzą, że w istocie mamy do czynienia z „łącznym wspólnikiem” w osobach spadkobierców.

 – A co w sytuacji, gdy wspólników spółki jawnej było dwóch ?

Jeśli jeden wspólnik umiera, a brak uregulowania w umowie kwestii wstąpienia w jego prawa spadkobierców powstaje problem i może się okazać, że dobrze prosperująca spółka będzie musiała ulec rozwiązaniu.

Jak już pisałam w tym miejscu http://spolkajawnablog.pl/spolka-jawna-charakterystyka/ aby spółka mogła istnieć potrzebna jest wola i działanie co najmniej dwóch osób.

Gdy mamy uregulowanie w umowie spółki, że w prawa zmarłego wspólnika wchodzą spadkobiercy spółka będzie mogła utrzymać swój byt.

– Sprawy o stwierdzenie nabycia spadku nierzadko trwają wiele miesięcy; jak wygląda sytuacja spółki do czasu, aż uprawomocni się postanowienie sądu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?

Spadkobierca staje się wspólnikiem z mocy samego prawa z chwilą śmierci spadkodawcy, co jedynie stwierdza postanowienie sądu cywilnego (postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku). Orzeczenie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku potwierdza jedynie nabycie spadku przez spadkobierców i ma znaczenie deklaratoryjne. Spadkobierca wspólnika co do zasady nie musi składać jakiegoś szczególnego oświadczenia o wstąpieniu w prawa zmarłego, bowiem staje się on wspólnikiem już w momencie śmierci spadkodawcy.

Aby jednak zapobiec komplikacjom w funkcjonowaniu spółki pożądane jest, aby spadkobierca poinformował pozostałych wspólników o wstąpieniu do spółki. Należy przy tym pamiętać, że wstąpienie w prawa wspólnika w oparciu o przepisy umowy spółki jest dopuszczalne jedynie w sytuacji, gdy spadkobierca przyjął spadek (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza), natomiast nie jest możliwe w razie odrzucenia spadku.

 Spółka musi normalnie funkcjonować pomimo śmierci wspólnika. Spółka nie ulega niejako „zawieszeniu w działaniu” do czasu wyznaczenia spadkobierców czynności pozostałych wspólników są ważne i wiążą spadkobierców wspólnika w okresie przed wskazaniem osoby do wykonywania praw zmarłego wspólnika.

W interesie następców prawnych leży więc szybkie określenie ich przedstawiciela po to, aby uchronić się przed ewentualnymi niekorzystnymi skutkami działalności pozostałych uczestników.

– Problematyczne są też w praktyce sytuacje, kiedy spadkobiercami są małoletnie dzieci, które przecież nie mogą podejmować samodzielnie żadnych decyzji dotyczących odziedziczonego majątku …

 Wówczas rzeczywiście sprawa jeszcze bardziej się komplikuje, gdyż wiąże się z tym często konieczność podjęcia dodatkowych procedur. Nie ma bowiem pełnej swobody w zarządzaniu majątkiem małoletniego dziecka i na czynności przekraczające zwykły zarząd konieczna jest zgoda sądu.

Przykładowo taką zgodę trzeba będzie uzyskać w sprawach takich jak: podział spadku, w którego skład wchodzą udziały, sprzedaż udziałów, zastaw i obciążenie udziałów, zaciągnięcie zobowiązań przez spółkę, za które takie dziecko odpowiada jako wspólnik spółki całym majątkiem.

Też pewnym ograniczeniom będzie podlegała kwestia dysponowania przypadającym dziecku zyskiem spółki.

 – Bywa, iż spółka świetnie prosperuje, ale zdarza się, że ma sporo długów…

Tak, bywają takie sytuacje. Wtedy należy rozważyć kwestie odrzucenia spadku, przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową.

– Pozostaje jeszcze kwestia rozliczeń ze spadkobiercami zmarłego wspólnika…

Niewątpliwie te kwestie są też istotne. Otóż jeśli brak w umowie rozstrzygnięcia o wstąpieniu spadkobierców, ale spółka istnieje nadal z pozostałymi wspólnikami, spadkobiercy mogą mieć, jeśli umowa nie będzie stanowiła inaczej, roszczenie o wypłatę udziału kapitałowego zgodnie z zasadami wskazanymi w art 65 kodeksu spółek handlowych.

Z rozliczeniami warto wstrzymać się jednak do momentu uzyskania któregoś z dokumentów potwierdzających, że mamy w istocie do czynienia ze spadkobiercą. Takim dokumentem może być prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź sporządzony przez notariusza zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia.

Trzeba mieć też świadomość, że wartość tego udziału kapitałowego nie zawsze będzie miała wartość dodatnią. Czasami udział kapitałowy spadkobiercy wspólnika przy rozliczeniu wykazuje wartość ujemną i wtedy spadkobierca będzie obowiązany wyrównać spółce przypadającą na niego brakującą wartość.

Ponadto spadkobierca wspólnika uczestniczy w zysku i stracie ze spraw jeszcze niezakończonych, mimo że nie ma on wpływu na ich prowadzenie. Może jednak żądać wyjaśnień, rachunków oraz podziału zysku i straty z końcem każdego roku obrotowego.

Mam nadzieję, iż te odpowiedzi wiele Ci wyjaśniły.

Jeśli masz pytania, zostaw je w komentarzach.

To tylko niektóre zagadnienia dotyczące tej kwestii, wszystkiego w jednym wpisie opowiedzieć się po prostu nie da. Dlatego też będą kolejne wpisy dotyczące tej tematyki. Dotyczące spółki jawnej i innych spółek – także kapitałowych – w szczególności spółki z o.o. Przekonasz się, iż w kwestii dziedziczenia udziałów prawdopodobnie nie wszystko  jest tak jak myślisz.

 

Tak czy inaczej: podsumowując w kilku słowach:

 Podstawa prawna:

Art. 58 i dalsze k.s.h.

WNIOSKI:

Pewnych rzeczy nie przewidzisz.

(pewne możesz przewidzieć, ale w gorączce tworzenia umowy łatwo o tym zapomnieć)

Nie oznacza to, iż nic nie możesz zrobić.

Jesteś wspólnikiem spółki jawnej?

A może dopiero planujesz nim być?

W pierwszej kolejności pamiętaj:

Dobrze napisana umowa spółki (nie tylko zresztą spółki jawnej) to naprawdę istotna kwestia.

No i wiele rzeczy możesz zaplanować :

Dobrze napisany testament pomoże w przyszłości rozwiązać wiele problemów.

A jeśli masz wątpliwości, czy to w sprawie umowy, testamentu czy np. dokonania rozliczeń ze wspólnikami czy spadkobiercami to najlepiej je skonsultuj z prawnikiem.