Wydziedziczyć spadkobiercę ustawowego można tylko w testamencie. I aby wydziedziczenie było skuteczne, przyczyna wydziedziczenia musi być prawdziwa. Nie można tego spadkobiercy wydziedziczyć tak po prostu. Może to wydaje Ci się dziwne, bo to przecież Twój majątek. A skoro to Twój majątek to możesz nim dowolnie dysponować. W sumie tak. W testamencie możesz wskazać dowolna osobę. Ale wydziedziczyć małżonka czy dziecko możesz tylko wtedy, gdy zachodzą przesłanki opisane w kodeksie cywilnym. Tak, nie można skutecznie wydziedziczyć kogoś tylko dlatego bo tak właśnie chcesz. Wiesz już zapewne, iż pominięcie w testamencie nie jest wydziedziczeniem.
No dobrze: to kiedy jednak można kogoś wydziedziczyć?
Podstawy wydziedziczenia – co wynika z przepisów?
Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
Tak właśnie brzmi przepis.
I jeszcze coś istotnego:
Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.
Nieprawdziwy powód wydziedziczenia – orzecznictwo
Możesz uznasz, że przepis kodeksu jest dość zwięzły? Cóż, faktycznie tak jest. Ale od czego jest orzecznictwo?
“Aby wydziedziczenie było skuteczne spadkodawca winien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. Oznacza to, że przyczyna wydziedziczenia powinna zostać w testamencie sformułowana in concreto – być jednoznacznie sformułowana i opisana, z powołaniem się na konkretne przypadki, a nie podana in abstracto, bez odwołania się do konkretnych przykładów.”
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 września 2020 r. sygn. akt I ACa 49/19)
Ewentualna nieskuteczność wydziedziczenia wynikająca z niespełnienia wymagań zawartych w art. 1008 k.c. i art. 1009 k.c. pozostaje bez wpływu na ważność pozostałych rozporządzeń testamentowych i jako taka nie podlega badaniu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona od dziedziczenia ustawowego, ale może domagać się należnego jej zachowku. Skoro wadliwe wydziedziczenie nie wywołuje skutku zamierzonego przez ustawodawcę, uprawniony może dochodzić zachowku powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia.
Bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona z dziedziczenia ustawowego, może jednak domagać się należnego jej zachowku, powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia.
(Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2020 r. sygn. akt II CSK 574/19)
Niedopełnienie kontaktów – orzecznictwo
Zastanawiasz się jak to jest z tym niedopełnianiem obowiązków? Odpowiedź jest oczywiście w orzecznictwie:
Może tak być, iż faktycznie tego kontaktu nie było. Tylko… pozostaje kwestia co w sytuacji gdy to spadkodawca wcale żadnego kontaktu nie chciał, a potem wydziedziczył np. syna z powodu braku kontaktu.
I znowu trzeba szukać odpowiedzi w orzecznictwie:
Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych, stanowiące podstawę wydziedziczenia (art. 1008 pkt 2 i 3 k.c.) to zawinione zachowanie potencjalnego spadkobiercy charakteryzujące się długotrwałością i powtarzalnością, pozostające w wyraźnej sprzeczności z urzeczywistnianą wolą i oczekiwaniami spadkodawcy. Jeżeli jednak spadkodawca wyrażał swoim zachowaniem wolę zerwanie kontaktów z rodziną i brak chęci ich nawiązania, nie może później dokonać wydziedziczenia z powodu braku więzów rodzinnych.
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2019 r., sygn. akt IV CSK 661/18)
Wskazanie przyczyny w testamencie
I jeszcze jedno orzeczenie co do wydziedziczenia.
Powtarzałam wiele razy: dobrze się zastanów, jak sformułujesz testament w zakresie wydziedziczenia.
Zobacz, jakie jest stanowisko Sądów Apelacyjnych:
Przyczyna wydziedziczenia musi jasno wynikać z treści testamentu!
Skuteczność wydziedziczenia wymaga, zgodnie z treścią art. 1008 i 1009 k.c., zarówno wskazania przez spadkodawcę w testamencie przyczyny wydziedziczenia, należącej do jednej z przyczyn zawartych w zamkniętym katalogu z art. 1008 k.c., jak i rzeczywistego istnienia wskazanych przez spadkodawcę okoliczności. Należy przy tym podkreślić, że podstawą do ustalenia przyczyny wydziedziczenia może być tylko treść testamentu, w którym spadkodawca ma obowiązek określić powody swojego rozporządzenia pozbawiającego wydziedziczonego zarówno prawa do spadku, jak i prawa do zachowku. Spadkobierca pozwany w sprawie o zachowek ma zatem obowiązek udowodnienia, że rzeczywiście zaistniały okoliczności wskazane przez spadkodawcę w testamencie, zaś rolą sądu jest także ocena, czy okoliczności te należą do jednej z przesłanek wskazanych w art. 1008 k.c. Nawet bowiem, gdyby w rzeczywistości istniała przyczyna uzasadniająca wydziedziczenie, ale spadkodawca tej przyczyny nie wskazał w testamencie jako podstawy wydziedziczenia, rozrządzenie spadkodawcy w tym zakresie nie byłoby skuteczne.
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 listopada 2013 r. sygn. akt VI ACa 578/13)
Pułapki jeśli chodzi o wydziedziczenie
I jeszcze jedna kwestia: wydziedziczenie dziecka nie oznacza wydziedziczenia jego dzieci, a twoich wnuków!
I taki małoletni wnuk jest w znacznie lepszej sytuacji, jeśli chodzi o wysokość zachowku.
Widzisz sam, jakie to skomplikowane:)
Chcesz kogoś wydziedziczyć? Dobrze się zastanów nad konsekwencjami.
Może są lepsze rozwiązania, aby zrealizować swój cel?
Warto wiedzieć, że istnieje coś takiego jak wydziedziczenie – ale dobrze też jest wiedzieć, jak stosować przepisy.
Napisałeś testament, ale np. po przeczytaniu tego wpisu chcesz zmienić nieco jego treść? Możesz to zrobić!
A Ty? Co sądzisz o wydziedziczeniu? Rozważałeś wydziedziczenie kogoś w testamencie? A może to zrobiłeś?
Albo przeciwnie: może to Ty dowiedziałeś się, że zostałeś wydziedziczony?
Jeśli chcesz, podziel się swoim doświadczeniem w komentarzach.
A jeśli potrzebujesz mojej pomocy w sprawie spadkowej: napisz do mnie wiadomość!
