Pominięcie w testamencie to jedna kwestia, a wydziedziczenie to… coś zupełnie innego. A na pewno już nie to samo. Pominięcie kogoś to po prostu nieuwzględnienie tej osoby w testamencie, a
Wydziedziczyć kogoś (spadkobiercę ustawowego) można tylko w testamencie.
Nie można tego spadkobiercy wydziedziczyć z dowolnej przyczyny. Przyczyny wydziedziczenia konkretnie wskazuje kodeks cywilny.
To dokładnie ten przepis kodeksu.
Tak więc, jeśli chcesz kogoś skutecznie wydziedziczyć muszą to być właśnie takie przyczyny. Nie jakiekolwiek przyczyny.
Wracając do tytułowego pytania. Inaczej można zapytać:
“czy wydziedziczenie zawarte w testamencie może być nieskuteczne?”
Może w ogóle nigdy się nad tym nie zastanawiałeś – czy w ogóle można podważać nie sam testament (nie zawsze są przesłanki, aby podważać testament) ale podważać nie tylko “zapis” w testamencie dotyczący wydziedziczenia? Czy można skutecznie podważyć wydziedziczenie?
Może odpowiedź będzie dla Ciebie zaskoczeniem, ale… można!
Czy wydziedziczenie w testamencie może być nieskuteczne?
Aby wydziedziczenie było skuteczne spadkodawca winien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. Oznacza to, że przyczyna wydziedziczenia powinna zostać w testamencie sformułowana in concreto (być jednoznacznie sformułowana i opisana, z powołaniem się na konkretne przypadki), a nie podana in abstracto (bez odwołania się do konkretnych przykładów).
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 września 2020 r., sygn. akt I ACa 49/19)
Przyczyna musi być konkretna, ale musi też być prawdziwa. Jeśli podasz wymyśloną i niezgodną z rzeczywistością przyczynę – musisz liczyć się z tym, iż ten kogo chcesz wydziedziczyć, będzie to wydziedziczenie podważać.
Przyczyna wydziedziczenia nie tylko ma być wskazana w testamencie w sposób jednoznaczny, ale też musi istnieć w rzeczywistości.
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 stycznia 2019 r. sygn. akt I ACa 579/18)
Dobrze się więc zastanów, formułując testament.
Co jest skutkiem bezpodstawności wydziedziczenia?
Bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona od dziedziczenia ustawowego, ale może domagać się należnego jej zachowku.
Tak jak w praktycznie każdej sprawie sądowej – także i w takich sprawach liczą się dowody. I jeśli coś twierdzisz w swoim piśmie – to Ty musisz też wykazać prawdziwość tych twierdzeń.
Nie zawsze jest to proste. Ale jak jesteś stroną w postępowaniu sądowym: nikt nie będzie szukać dowodów za Ciebie. A już na pewno nie licz, że zrobi to sąd.
Zgodnie z orzecznictwem:
Aby wydziedziczenie było skuteczne spadkodawca winien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. Oznacza to, że przyczyna wydziedziczenia powinna zostać w testamencie sformułowana in concreto (być jednoznacznie sformułowana i opisana, z powołaniem się na konkretne przypadki), a nie podana in abstracto (bez odwołania się do konkretnych przykładów).
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 września 2020 r. I ACa 49/19)
“Ewentualna nieskuteczność wydziedziczenia wynikająca z niespełnienia wymagań zawartych w art. 1008 k.c. i art. 1009 k.c. pozostaje bez wpływu na ważność pozostałych rozporządzeń testamentowych i jako taka nie podlega badaniu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona od dziedziczenia ustawowego, ale może domagać się należnego jej zachowku. Skoro wadliwe wydziedziczenie nie wywołuje skutku zamierzonego przez ustawodawcę, uprawniony może dochodzić zachowku powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia.”
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2020 r. sygn. akt II CSK 574/19)
I dalej:
“Bezpodstawność wydziedziczenia powoduje, że osoba wydziedziczona bez przyczyny zostaje wyłączona z dziedziczenia ustawowego, może jednak domagać się należnego jej zachowku, powołując się na nieważność lub bezskuteczność wydziedziczenia.”
To dość “świeże orzeczenia” Sądu Najwyższego. Ale są tez starsze orzeczenia w tym zakresie:
Np. takie, jak to. To orzeczenie sprzed wielu lat – bo z roku 1961.
W wypadku gdy sąd znajdzie podstawy do stwierdzenia, że wydziedziczenie spadkobiercy jest bezskuteczne, brak podstaw do unieważnienia całego testamentu, nieważność bowiem rozporządzenia o wydziedziczeniu nie powoduje nieważności pozostałych rozporządzeń testamentowych, tzn. ustanowienia spadkobierców i dokonanych zapisów.
(orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1961 r. sygn. akt 1 CR 365/60)
Reasumując:
- wydziedziczyć można spadkobierców ustawowych
- aby kogoś wydziedziczyć, muszą zaistnieć konkretne przesłanki opisane w przepisie kodeksu cywilnego
- nie można wskazać dowolnie wymyślonych podstaw wydziedziczenia
- przyczyny te muszą też być podane w konkretny sposób, nie wystarczy przepisać z kodeksu
- trzeba też podać te przyczyny zgodnie z prawdą – muszą być oparte na faktycznie istniejącym stanie rzeczy
- inaczej ten, kogo przyczyny dotyczą, będzie mógł to wydziedziczenie podważać
