Jakie mam doświadczenie, aby pisać o sprawach spadkowych?

Jestem adwokatem; w swojej praktyce zajmuję się sprawami cywilnymi i spadkowymi, w tym sprawami o stwierdzenie nabycia spadku oraz o dział spadku.

Od ponad dziesięciu lat prowadzę przed sądami takie sprawy.

Wiem, jak wyglądają sprawy spadkowe w praktyce – dlatego właśnie o tym piszę na tym blogu.

Rozumiem, jakie emocje budzą takie sprawy.

Rozwiązuję problemy. Przede wszystkim jednak lubię uczyć, jak tym problemom zapobiegać. Dlatego też piszę i publikuję na tym blogu artykuły – aby powiedzieć Czytelnikom jak świadomie przekazać majątek w rodzinie.

*

Prawo spadkowe może wydawać się łatwe – pułapek i „zasadzek” jest całkiem sporo. A jeśli jeszcze dodamy przepisy procedury cywilnej i prawa podatkowego oraz aspekt transgraniczny to sprawa robi się w ogóle całkiem skomplikowana.

Przejdźmy więc do sprawy o stwierdzenie nabycia spadku:

1/ Jaki sąd jest właściwy w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?

W sprawach o stwierdzenie nabycia spadku w pierwszej instancji orzekają sądy rejonowe.

Nie może to jednak być dowolnie wybrany sąd. To nie miejsce zamieszkania czy pobytu osoby, która składa wniosek decyduje, który sąd będzie właściwy.

Jak więc wynika z treści przepisu:

O właściwości sądu decyduje ostatnie miejsce zwykłego pobytu spadkodawcy.
Do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

2/ Jaka jest opłata od wniosku w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?

Wniesienie do sądu sprawy cywilnej prawie zawsze wiąże się z koniecznością dokonania opłaty.

Obecnie opłata od wniosku w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku to kwota 100 zł.

Aktualnie nie funkcjonują już w obrocie papierowe znaki opłaty sądowej.

Opłatę można uiścić na rachunek bankowy sądu czy też w kasie sądu.

Wysokość opłat jest uregulowana nie w kodeksie cywilnym, a w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Zgodnie z treścią przepisu :

I jeszcze mała uwaga w kwestii płatności:

Przepisy ustawy Prawo o notariacie przewidują, iż za wpisy dokonywane w Rejestrze Spadkowym notariusz oraz sąd pobierają dodatkową opłatę w wysokości 5 zł.

Tu podstawą jest rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 września 2016 r. w sprawie sposobu uiszczania i wysokości opłat za wpisy dokonywane w Rejestrze Spadkowym przez notariusza albo sąd.

Czyli w sumie trzeba liczyć się z opłatą w wysokości 105 złotych.

Poza tym warto wiedzieć, iż:

w jednym wniosku można wnosić o stwierdzenie nabycia spadku po dwóch czy nawet kilku osobach.

Jeśli w jednym wniosku wnosisz o stwierdzenie nabycia spadku po dwóch czy nawet kilku osobach, opłata będzie stanowić wielokrotność podanej powyżej kwoty.

3/ Czy jest określony termin, w którym należy złożyć w sądzie taki wniosek?

Przepisy nie przewidują takiego terminu.

Sprawa o stwierdzenie nabycia spadku nie podlega przedawnieniu.

Sugerowałabym jednak, aby nie zwlekać zbyt długo z przeprowadzeniem takiej sprawy.

Doświadczenie pokazuje, iż lepiej przeprowadzić to postępowanie bez zbędnego zwlekania.

Im dłużej zwlekasz, tym większe prawdopodobieństwo życiowych komplikacji – np. ktoś ze spadkobierców powołanych do dziedziczenia w pierwszej kolejności może umrzeć i powstanie tym samym konieczność przeprowadzenia kolejnej sprawy spadkowej.

Jeśli chodzi o prawo spadkowe, często mówi się o terminie 6 miesięcy.

Jak to więc jest z tym terminem 6 miesięcy? Czego on dotyczy?

Otóż termin 6 miesięcy przewidziany jest na odrzucenie spadku.

Zgodnie z treścią przepisu:

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Jeśli zaś w tym terminie nie złożysz żadnego oświadczenia:

Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

To obecne brzmienie przepisu. Jest tak od października 2015 r.

Wcześniej zasadą było przyjmowanie spadku wprost.

4/ Jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku?

Jeśli spadkodawca zostawił testament, a Ty dysponujesz tym testamentem – dołącz go do wniosku.

Jeśli nie dysponujesz, ale wiesz że spadkodawca zostawił testament i wiesz kto jest w posiadaniu tego testamentu – napisz o tym w treści wniosku.

Dalsza kwestia to odpisy aktów stanu cywilnego –

odpis aktu zgonu spadkodawcy oraz odpisy skrócone aktu urodzenia czy też aktu małżeństwa (w przypadku kobiet które po ślubie zmieniły nazwisko) spadkobierców.

Dokumenty te są potrzebne, aby wykazać pokrewieństwo ze spadkodawcą.

Pozostaje jeszcze pytanie, ile egzemplarzy takiego wniosku (wraz z załącznikami) złożyć.

I tu odpowiedź brzmi już : to zależy.

Zależy od tego, ilu jest uczestników.

Jeśli oprócz Ciebie jako wnioskodawcy jest jeszcze tylko jeden uczestnik należy złożyć wniosek w dwóch egzemplarzach: jeden dla sądu oraz drugi, który zostanie doręczony temu właśnie uczestnikowi.

Jeśli oprócz Ciebie jest dwóch uczestników, należy złożyć trzy egzemplarze wniosku: jeden dla sądu oraz dwa dalsze egzemplarze, które następnie zostaną doręczone uczestnikom.

Oczywiście uczestników postępowania może być w konkretnej sprawie wielu, czasem nawet kilkunastu.

W takiej sytuacji trzeba złożyć właściwą liczbę egzemplarzy wniosku – jeden egzemplarz dla sądu oraz po jednym odpisie dla każdego z uczestników.

Składając wniosek do sądu nie zapomnij też o dokonaniu opłaty.

Najlepiej też dołącz do wniosku dowód uiszczenia tej opłaty.

Sprawy o stwierdzenie nabycia spadku mogą być bardzo złożone – np. gdy ktoś zdecyduje się podważać testament, gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów.

W takiej sytuacji w dalszym toku postępowania prawdopodobnie konieczne będzie składanie wniosków dowodowych – np. o przesłuchanie świadków, dopuszczenie dowodu z dokumentacji medycznej czy nawet o sporządzenie opinii przez biegłego sądowego.

5/ Czy tylko spadkobierca może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?

Otóż może będziesz zdziwiony, ale nie tylko spadkobiercy są uprawnieni aby złożyć w sądzie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć także osoba, która spadkobiercą nie jest.

Zgodnie z treścią przepisu kodeksu cywilnego:

Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę.

Tak więc: nie tylko spadkobierca może złożyć taki wniosek.

Przepis nie zawiera wyczerpującej listy osób, które są uprawnione do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć w sądzie np. osoba uprawniona do zachowku, wierzyciel (także wierzyciel spadkobiercy), spadkobierca spadkobiercy czy w końcu współwłaściciel nieruchomości.

Oczywiście w takiej sytuacji osoba, która składa wniosek powinna wskazać kto tym spadkobiercą jest. O takich sytuacjach pisałam na blogu.

6/ O czym orzeka sąd w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku?

W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sąd orzeka o tym… kto nabył spadek.

Sąd stwierdza, kto jest spadkobiercą, w jakiej części i na jakiej podstawie

następuje dziedziczenie – na podstawie ustawy czy też testamentu

Sąd w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku nie zajmuje się natomiast ustalaniem, co w skład tego spadku wchodzi, ani też tym jak ten spadek podzielić. Tym zajmuje się sąd już w innej sprawie – o dział spadku.

Jest tu jednak pewna kwestia, o której trzeba wspomnieć.

Jeśli w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, trzeba wspomnieć o tym w treści wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.

Musisz wiedzieć, iż dziedziczenie gospodarstw rolnych uregulowane zostało w nieco odmienny sposób.

Przepisy dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych zmieniały się też na przestrzeni lat.

Jeśli spadkobierców jest kilku, prawdopodobnie konieczna będzie sprawa o dział spadku. I to właśnie podczas sprawy o dział spadku sąd ustali co stanowi masę spadkową, jak zostanie ten spadek podzielony oraz – jeśli będzie to potrzebne – orzeknie w przedmiocie spłat czy dopłat między spadkobiercami.

W sytuacji gdy spadkobierców jest kilku, ale są oni we wszystkich kwestiach zgodni: istnieje możliwość, aby dział spadku przeprowadzić w formie umowy.

Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość: umowa będzie musiała mieć formę aktu notarialnego.

7/ Czy sąd wysyła odpis prawomocnego orzeczenia?

Tak – jeśli tylko złożysz opłacony wniosek o wydanie takiego dokumentu.

Ze złożeniem takiego wniosku wiąże się też konieczność dokonania opłaty.

Zgodnie z treścią przepisu ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych:

Opłatę od wniosku o wydanie na podstawie akt:

• 1/ poświadczonego odpisu, wypisu lub wyciągu,

• 2/ odpisu orzeczenia ze stwierdzeniem prawomocności,

• 3/ odpisu orzeczenia ze stwierdzeniem wykonalności,

• 4/ zaświadczenia

– pobiera się w kwocie 20 złotych za każde rozpoczęte 10 stron wydanego dokumentu.

Takie postanowienie ze stwierdzeniem jego prawomocności będzie potrzebne, aby np. złożyć wniosek o wpis nowego właściciela w księdze wieczystej.

8/ Co w sytuacji gdy już po sprawie o stwierdzenie nabycia spadku odnaleziony zostanie testament?

Może tak się zdarzyć, iż sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców ustawowych, gdyż nikt nie złożył w sądzie testamentu.

A nikt nie złożył testamentu, gdyż nikt nie wiedział o jego istnieniu.

Najczęściej oczywiście testament składa w sądzie osoba, która w tym testamencie została uwzględniona.

Bywa czasem tak, iż testament został przez przypadek odnaleziony kilka miesięcy (zdarza się iż nawet po roku czy dwóch, albo i później) po przeprowadzeniu w sądzie sprawy spadkowej.

Myślisz, że to mało prawdopodobne?

Otóż nie. Takie sytuacje się zdarzają. I to wcale nie tak rzadko.

Tak na marginesie : wspominałam kiedyś na blogu, iż jeśli decydujesz się na napisanie testamentu dobrze jest zadbać o to, aby przyszły spadkobierca (ewentualnie inna osoba – może wykonawca testamentu, jeśli zdecydujesz się go ustanowić) wiedział o testamencie i oczywiście o tym, gdzie tego testamentu szukać.

Wspominałam też na blogu iż – aby uniknąć takich sytuacji – warto napisany testament zarejestrować w notarialnym rejestrze testamentów (NORT).

To znacząco ułatwi spadkobiercom odnalezienie takiego testamentu.

Ale na szczęście jest w kodeksie postępowania cywilnego przepis, który taką sytuację – czyli odnalezienie testamentu dopiero po sprawie o stwierdzenie nabycia spadku przewiduje.

Zgodnie z treścią tego przepisu:

Dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku.

Istotną kwestią jest jednak zachowanie terminu

Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.

Czyli: jeśli jakiś czas po rozprawie znajdziesz testament, w którym spadkodawca to właśnie Ciebie wskazał jako spadkobiercę:

(prawdopodobnie) można coś jeszcze zrobić – wnieść do sądu wniosek o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Nie zwlekaj jednak z wniesieniem takiego wniosku, wnieś do sądu taki wniosek tak szybko jak to możliwe, a już na pewno nie dopuść do przekroczenia terminu określonego w przepisie, który przytoczyłam powyżej.

9/ Co jeszcze trzeba zrobić po zakończeniu sprawy o stwierdzenie nabycia spadku?

Jeśli spadkobierców jest kilku – do rozważenia pozostanie dział spadku czyli podział majątku pozostawionego przez spadkodawcę.

Nie ma obowiązku, aby przeprowadzać sprawę o dział spadku.

Uważam jednak, iż w większości przypadków warto to zrobić.

Jeśli spadkobiercy są zgodni w tej kwestii : podział majątku pozostawionego przez spadkodawcę możliwy będzie do przeprowadzenia w drodze umowy. W przypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, konieczna będzie forma aktu notarialnego.

Ale kwestii, o których trzeba pomyśleć po sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, jest więcej.

W tym miejscu chciałam wspomnieć o dwóch istotnych kwestiach:

Po pierwsze:

Po sprawie o stwierdzenie nabycia spadku trzeba pomyśleć o złożeniu w Urzędzie Skarbowym odpowiedniego formularza.

I oczywiście taki formularz w Urzędzie Skarbowym złożyć.

Przepisy, z którymi warto się zapoznać, znajdują się w ustawie z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.

W przypadku dziedziczenia po najbliższych krewnych przepisy przewidują zwolnienie z podatku – niezależnie od wartości odziedziczonego majątku.

Trzeba jednak w ustawowym terminie złożyć w US formularz SDZ2.

Zgodnie z treścią przepisu ustawy :

Zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

• 1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku

Przepisy podatkowe są zazwyczaj długie i skomplikowane. Nie inaczej jest i w ustawie o podatku od spadków i darowizn.

Chcesz wiedzieć więcej? Zapoznaj się z art. 4a (i dalszymi) tej ustawy.

Prawdopodobnie znajdziesz tam odpowiedzi na swoje pytania.

Jeśli dalej będziesz mieć wątpliwości, zapytaj doświadczonego prawnika czy doradcę podatkowego.

Uwaga – przepisy dotyczące takiego zwolnienia weszły w życie z początkiem stycznia 2007 r.

Jeśli więc teraz przeprowadzana jest sprawa spadkowa po osobie, która zmarła przed tą datą:

sytuacja może być inna czyli niestety mniej korzystna dla spadkobierców.

Może być też tak, iż dziedziczysz po osobie która nie należała do najbliższej rodziny, albo nawet (na podstawie testamentu) po osobie niespokrewnionej.

W takiej sytuacji trzeba będzie złożyć formularz SD3 i niestety najprawdopodobniej zapłacić podatek.

I jeszcze taka mała uwaga:

Partner życiowy (partnerka życiowa) niestety pozostaje w świetle tych przepisów osobą obcą.

Nawet jeśli przeżyliście razem wiele lat:

powstanie kwestia zapłaty podatku od spadku.

Przepisy spadkowe niestety należą do skomplikowanych i dość często są też nowelizowane. Moją intencją było zwrócenie uwagi na ten aspekt w kontekście dziedziczenia, w szczególności na konieczność złożenia właściwego formularza – koniecznie w określonym ustawą terminie.

Po drugie:

Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość:

konieczne będzie dokonanie wpisu nowego właściciela do księgi wieczystej.

Kwestii, o których trzeba będzie pomyśleć po zakończeniu sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, jest z pewnością więcej.

W tym punkcie chciałam zwrócić uwagę na te dwa aspekty:

zgłoszenie nabycia spadku w Urzędzie Skarbowym oraz dokonanie wpisu nowego właściciela w księdze wieczystej – w sytuacji gdy w skład spadku wchodziła nieruchomość.

10/ ile czasu potrwa w sądzie moja sprawa?

Odpowiedź może być tylko jedna: to zależy.

Jeśli sprawa trafi do sądu (ponieważ np. nie będzie możliwe sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia u notariusza) prawdopodobnie potrwa dość długo.

Możliwe, iż sprawa trafi do sądu, ponieważ np. ktoś z uczestników postępowania będzie podważać testament.

To, ile potrwa Twoja sprawa zależy w dużej mierze od aktywności stron w trakcie postępowania – duża ilość zgłoszonych wniosków dowodowych, w tym zawnioskowanych do przesłuchania świadków, na pewno przyczyni się do wydłużenia postępowania.

To najważniejsze – najczęściej zadawane pytania dotyczące sprawy o stwierdzenie nabycia spadku w postępowaniu sądowym.

Być może chciałbyś teraz zapytać:

11) czy można przeprowadzić sprawę o stwierdzenie nabycia spadku poza sądem?

Wiem, że dla wielu osób konieczność stawienia się w sądzie to trudne doświadczenie.

Na wyznaczenie terminu rozprawy zazwyczaj czeka się też dość długo.

Stąd też pytanie, czy można przeprowadzić taką sprawę – o stwierdzenie nabycia spadku – bez konieczności składania wniosku w sądzie.

Otóż tak, obecnie jest możliwe inne rozwiązanie niż konieczność złożenia wniosku w sądzie.

Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia.

Aby tak się stało, muszą być jednak spełnione określone warunki.

Jest to możliwe w sytuacji gdy spadkodawca zmarł po dacie 1.07.1984 r.

Przepisy dotyczące aktu poświadczenia dziedziczenia znajdują się w ustawie Prawo o notariacie (nie zaś w kodeksie cywilnym)

Zgodnie z treścią przepisu:

Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych.

Po spisaniu protokołu dziedziczenia notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie ma wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej, treści właściwego prawa obcego, osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku, a w przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny – także co do osoby, na której rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, i przedmiotu zapisu.

Notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:

• w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
• w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone;
• w sprawie brak jurysdykcji krajowej.

Tego, jakie dokładnie elementy zawiera akt poświadczenia dziedziczenia dowiesz się z art. 95 f ustawy Prawo o notariacie.

Ponadto: notariusz niezwłocznie po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia dokonuje jego wpisu do Rejestru Spadkowego przez wprowadzenie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego danych wynikających z tego aktu.

Pamiętaj tylko, iż :

aby notariusz mógł sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia wszyscy spadkobiercy ustawowi muszą stawić się (jednocześnie) w kancelarii notarialnej.

Jeśli nie będzie to możliwe z jakiejkolwiek przyczyny – pozostanie złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku w sądzie.

To co ma dla Ciebie jako spadkobiercy znaczenie praktycznie:

Zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ma skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Ponadto – zgodnie z treścią przepisu:

Ilekroć w przepisach odrębnych jest mowa o postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, należy rozumieć przez to również zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia.

Sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia jest możliwe zarówno w przypadku dziedziczenia na podstawie, jak i na podstawie testamentu.

Jednak w przypadku dziedziczenia testamentowego notariusz może sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia tylko wtedy, gdy nikt z kręgu spadkobierców testamentu nie kwestionuje.

W sytuacji, gdy ktoś jednak będzie chciał podważać testament, pozostanie droga sądowa czyli wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.

Jeśli masz wątpliwość w kwestii tego, czy sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia będzie możliwe w Twoim przypadku:

najlepiej skontaktuj się z kancelarią notarialną w miejscu zamieszkania.

Notariusz na pewno wyjaśni wątpliwości i powie jakie dokumenty będą potrzebne.

Na pewno potrzebne będą odpisy aktów stanu cywilnego, w tym odpis aktu zgonu spadkodawcy.

Jeśli nie dysponujesz takim dokumentem: trzeba będzie dokument taki pozyskać – a w tym celu skontaktować się z Urzędem Stanu Cywilnego.

Także po sporządzeniu przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia (tak jak w przypadku wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku przez sąd) spadkobiercy powinni złożyć zeznanie w przedmiocie nabycia spadku – na właściwym formularzu i koniecznie z zachowaniem terminu.

Tak – to najważniejsze kwestie jeśli chodzi o nabycie spadku.

Ten etap masz już za sobą?

Świetnie, teraz czas na dział spadku!

---